40 Hadithe Mbi Moralin
40 Hadithe Mbi Moralin
01. Morali i lartë
01. Transmeton Abdullah ibën Amër ibën Asi [radiall-llahu anhu] i cili thotë: “Nuk ka qenë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i pamoralshëm e as i degjeneruar. Ai çdo herë thoshte: “ Më të mirët prej jush janë ata që kanë moral më të lartë” (Muttefekun alejhi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “ata të cilët e përmbjanë zemërimin dhe ata të cilët e falin njëri tjetrin, vërtet Allahu i do shumë mirëpunuesit” (Alu Imran – 134)
Kurtubiu thotë: Morali është tufë cilësishë te njeriu që përcaktojnë sjelljen dhe veprimtarinë e tij ndaj të tjerëve. Ato mund të jenë cilësi të mira apo të këqia. Cilësi të mira sipas kutpimit të përgjithshëm janë: të ndiesh obligim në vete për të tjerët, kurse kuptimi i shtjelluar: falja e gabimit, butësia, bujaria, durimi, mëshira, përdëllimi, ndihmesa, dashuria e ndërsjlletë, zemërbutësia e tjerë. Cilësi të këqia janë e kundërta e asaj që u përmend më lartë. (Fethul Bari – 1/456)
Transmetohet nga Abdullah ibën Mubareku [rahimehull-llah] i cili e ka përshkruar moralin e lartë me fjalët: të jesh fytyrëçelur, të bësh punë të mira dhe të pengosh të keqen. (Transmeton Tirmidhiu në Sunenin tij 4/363)
Morali i lartë zë vend të rrëndësishëm në Islam. Një prej synymeve kryesore te fesë islame është plotësimi i vlerave morale “Jam dërguar që t’I përkryej vlerat morale” (Transmeton Ibën Ebi Dunja dhe Hakimi i cili thotë se hadithi është sahih – i vërtetë). Për këtë shkak Allahu [subhanehu ve teala] e bëri moralin e lartë:
- masë për mirësinë siç thotë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] “ Më të mirët prej jush janë ata që kanë moral më të lartë” (Muttefekun alejhi),
- plotësim të besimit : “Besim më të plotë kanë ata që kanë moral më të lartë.” (Transmeton Tirmidhiu – hadithi është hasen sahih)
- vepër më të rrëndë në peshore diten e Kijametit “Nuk ka diç më të rrëndë në peshore Ditën e Kijametit se morali i lartë” ((Transmeton Tirmidhiu – hadithi është hasen sahih)
- “Pronari i moralit të lartë arrinë gradën e atij që falet dhe agjëron” (Tirmidhiu hadithi është garib me këtë sened)
- morali i lartë është prej shkaqeve më të shumta për të hyrë në Xhennet. Është pyetur Muhamedi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] për veprën e cila më së tepërmi e fut njeriun në Xhennet, ka thënë “devotshmëria dhe morali i lartë” ((Transmeton Tirmidhiu – hadithi është hasen sahih)
mbi gjithë tërë këtë, me moral të lartë arrihet dashuria ndaj Pejgamberit , afrërsia ndaj tij Ditën e Kijametit – e ky është synim madhështor “Më i dashuri tek une dhe më afër meje Ditën e Kijametit është ai që ka moral më të lartë, kurse më i urrejtur tek unë dhe më larg meje Ditën e Kijametit janë llafazanët, mburracakët që me gojën plotë flasin fjalë që nuk i kuptojne njerëzit dhe dashalavdët kryelartë” (Transmeton Tirmidhiu – hadithi është hasen garib)
Dije se nuk ka vyrtyt e as vepër të mirë që nuk ia ka përshkruar Allahu [subhanehu ve teala] fesë. (Mekarimul ahlak fq.9)
Transmeton Ibën Ebi Dunja nga Humejd ibën Hilali i cili thotë: “udhëtova për ne Kufe dhe atje vizitova Rebi’ ibën Hajthemin i cili më tha: o vëllai im! Të porosis që t’i përvetësosh cilësitë e larta morale. Vepro në bazë të tyre, bëhu shoqërues i pandarë i tyre dhe dije se Ai që i ka krijuar vlerat morale nuk ka urdhëruar në to gjersa i ka dashur ato vlera dhe i ka bërë të dashura tek ata që i posedojnë.” (Mekarimul ahlak 11-12)
Seid ibën Asi thotë: o biri im, po të kishin qenë vlerat morale të lehta do t’ju kishin paraprij të pamoralshmit, mirëpo ato janë të vështira, nuk bën durim në to përpos atij që e di vlerën e tyre dhe shpreson shpërblimin e tyre. (Mekarimul ahalk fq. 12)
Fudajl ibën Ijadi thotë: nëse shoqërohesh me ndokënd atëherë zgjedhe atë që ka moral të lartë sepse ai nuk të shpien përveç se ne mirësi, ai jeton i lumtur. Të më shoqërojë një mëkatarë i moralshëm është më e dashur për mua se sa të më shoqëroj një i dhënur pas adhurimit e që ka moral të ulët sepse mëkatari nëse ka moral të mirë jeton me logjikën e tij, është i lehtë për njerëzit dhe i dashur për ta, kurse adhuruesi nëse ka moral të ulët është i vështirë për njerëzit dhe i urrejtur tek ata. (Reudatul ukala fq. 64)
Esmeiu një rrast tha: gjyshi im Alij ibën Esmeijj në prag të vdekjes i mblodhi bijtë e tij dhe u tha: o bijtë e mij, silluni me njerëzit ashtu që nëse ndaheni prej tyre t’ju gjakojnë me gjithë zemër e nëse vdisni të qajnë për ju.” (Mekarimul ahalk fq. 1)
Ibën Kirijju thotë: bëhuni të edukuar se nëse jeni mbretër fitoni lumturi, nëse jeni mesatarë bëheni të famshëm e nëse jeni të varfur pasuroheni. (Edebul mexhalise fq.105)
Gjëja më e mirë që ia lë prindi trashëgim fëmiut është sjellja e mirë. Rrëndësinë e kësaj e kuptojmë në tregimin e Hidrit me Musain [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] Ata kur arritën në një qytet, e kërkuan prej baorëve të tij për të ngrënë, por ata nuk pranuan që t’i mirëpresin. Pastaj ata të dy gjetën aty një murë që ishte gati duke u rrëzuar, ndërsa Hidri e rindërtoi atë. Musai [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i thotë Hidirt: po të kishe dashur do t’ju kishe marrë pagesë për të! Hidri më pas i sqaroi Musait [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] se muri ishte pronë e dy bonjakëve babai i të cilëve kishtë qenë njeri i mirë dhe ai e ngriti murin për hirë të babait të tyre.
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Përsa i përket murit ai ishte i dy djelmoshave jetimë të atij qyteti e nën të ata kishin një thesar (ari) dhe babai i tyre ka qenë njeri i mirë, e Zoti yt dëshiroi që ata dy (jetimë) të arrijnë pjekurinë e vet dhe ta nxjerrin ata vet thesarin e tyre. Kjo ishte mëshirë e Zotit tënd (ndaj tyre). (Kehf – 82)
Disa njerëz të urtë kanë thënë: trashëgimi më i mirë që ia lënë baballarët fëmijëve të tyre është sjellja e mirë, edukata e dobishme dhe vëllezërit e drejtë. (Edebul mexhalise fq.106)
Lus Allahun [subhanehu ve teala] që të na udhëzojë neve dhe juve drejt moralit të lartë, në fjalë dhe vepra, të na mundësojë përfundim të mirë në këtë botë, vërtet bujaria e Tij është e pakufishme.
02. Burimi i moralit te larte
02. Nevas ibën Sem’an Elensarij [radiall-llahu anhu] thotë: e pyeta Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] për mirësinë dhe mëkatin dhe më tha: “bamirësi është morali i lartë kurse mëkat është ajo që të brenë në zemër dhe urren që ta shohin njerëzit.” (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Pasha njeriun dhe Atë që e përsosi atë. Pastaj ia tregoi Atij çfarë është e gabuar dhe çfarë është e drejtë për të.” (Shems – 7,8)
Poashtu thotë: “Anuk i bëmë Ne për të dy sy? Dhe një gjuhë dhe dy buzë? Dhe ia treguam atij dy rrugët (të drejtën dhe të gabuarën)? (Beled – 8,9,10)
Dijetarët thonë: “bamirësia” ka kuptim të gjërë, ajo ka kuptimin e: lidhjes farefisnore, butësisë, shoqëriaë të sinqertë, sjelljes të mire, rrespektit, të gjitha këto cilësi janë përmbledhje e normave të moralit të lartë. (Elminhaxh sherh sahihil Muslim ibën Haxhaxh – 4/1980)
Nga hadithi i lartëpërmendur bëhet e qartë se burimi i moralit të lartë është natyrshmëria e pastër e njeriut. Kur’ani famëlartë sqaron faktin se shpirti i njeriut është depo e një sistemi ligjor moral që është rregulluar që prej krijimit të ndjenjës për të mirën dhe të keqen, siç thotë Allahu : “Pasha njeriun dhe Atë që e përsosi atë. Pastaj ia tregoi Atij çfarë është e gabuar dhe çfarë është e drejtë për të.” (Shems – 7,8)
Njeriu është udhëzuar që të dallojë moralin (nderin) nga amorali (panderësinë) nëpërmjet shikimit (dijes) të çiltër që e posedon, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: ““A nuk i bëmë Ne për të dy sy? Dhe një gjuhë dhe dy buzë? Dhe ia treguam atij dy rrugët (të drejtën dhe të gabuarën)? (Beled – 8,9,10), poashtu në një ajet tjetër kur’anor thotë: “Ne e udhëzuam atë në rrugë të drejtë e ai do të jetë mirënjohës ose përbuzës.” (Insan – 3)
Pra njeriu posedon ndjenjë të brendshme me të cilën dallon të mirën prej të keqes. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Njeriu është dëshmitarë i vetvetes. Edhe pse ai i paraqet arsyetimet e veta.” (Kijame – 14,15)
Megjithëkëtë, shohim se këtë dritë të mbjellur në shpirtin e njeriut e shuajnë zakonet shoqërore të trashëguara prej gjenerate në gjeneratë ashtu siç e shuan rrethi shoqëror. Pejgmaberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke transmetuar nga Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Unë i krijova robërit e mij të gjtihë në fe të drejtë, mirëpo djajtë u erdhën atyre dhe i larguan nga feja e tyre dhe ua ndaluan atyre atë që Unë ua pata lejuar.” (Transmeton Muslimi). Njëashtu Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “çdo fëmijë lindet në fenë e pastër, pastaj prindërit e tij e bëjnë hebrej, të krishterë apo adhurues të zjarrit, ashu sikur kafsha e cila lindë viçin pa të meta, a mund të shihni në të ndonjë mangësi?” (Transmeton Buhariu)
Dritën e paraqitur në ndjenjë të brendshme te njeriu, për të dalluar të mirën prej të keqes e shujanë edhe intereset personale dhe epshet. Mirëpo, edhe nëse nuk janë prezente të gjitha këto pengesa të natyrshmërisë së pastër përsëri ajo mbetet e mangët në aspektin moral nëse mbështetemi vetëm në të. Për këtë shkak urtësia e Allahut [subhanehu ve teala] ishte që ta plotësojë këtë dritë me shpallje hyjnore: “Dritë përmbi dritë” (Nur – 35)
03. Përvetësimi i moralit nga Kur'ani
03. Sa‘d ibën Hisham ibën Amiri i tha Aishes [radijall-llahu anha]: “Oj nëna e besimtarëve! Më trego për moralin e Pejgamberit sal All-llahu alejhi ve selem ! Ajo tha: a nuk e lexon Kur‘anin?! Thash: si jo, e ajo shtoi: morali i të Dërguarit të Allahut ishte Kur‘ani. (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Juve ju erdhi nga Allahu dritë dhe libër i qartë" (Maide – 15)
Neveviu [rahimehull-llah] rreth kuptimit të hadithit thotë: " veprimi sipas tij (Kur‘anit), të ndalurit në kufijtë e tij, përvetësimi i vlerave eduktive të tij, marrja mësim nga rrastet dhe tregimet e tij, meditimi rreth thellësisë së kuptimeve të tij dhe drejtleximi i tij." (Sherh Sahihul Muslim)
Përmendëm në temën paraprake “Burimi i moralit të lartë „ se megjithëatë se njohja e të mirës dhe të keqes bëhet nëpërmjet natyrës së pastër të njeriut prapseprap kjo dritë është e mangët dhe devijohet nga zakonet shoqërore, për këtë shkak Allahu me urtësinë e Tij e plotësoi këtë dritë me dritë hyjnore “Dritë përmbi dritë” (Nur – 35), poashtu Allahu [subhanehu ve teala] tha: “Juve ju erdhi nga Allahu dritë dhe libër i qartë" (Maide – 15)
Filozofët tentuan që ta plotësojnë këtë mangësi të (fitres) natyrës të pastër të njeriut duke themeluar rregulla dhe parime mbi moralin, mirëpo doli në shesh jokonsekuenca e tyre ngaqë është absurde përkufizimi i etikës së njeriut në bazë të një parimi apo rregulli, për këtë shkak në Islam gjejmë të bukurën në urdhërat e Kur’anit dhe udhëzimin e Pejgamberit sal All-llahu alejhi ve selem , Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Juve ju erdhi nga Allahu dritë dhe libër i qartë„ (Maide – 15)
Në Islam ka rregulla të veçanta që kanë të bëjnë drejtpërdrejtë me disa zakone apo marrdhënie të ndryshme:
01 - Maturia në ushqim dhe në shpenzim, larg të qenurit shpërdorues apo dorështrënguar, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Edhe ata të cilët, kur shpenzojnë nuk janë as shpërdorues, as dorështrënguar, por mbajnë një të mesme të drejtë mes dy anëve.” (Furkan – 67)
02 - Garimi në punë të mira, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Secili (popull) ka një anë, drejt të cilit ai kthehet (në falje). Kësisoj vraponi pra, drejt gjithçkaje që është mirësi. Kudo që të jeni, Allahu do t’ju grumbullojë të gjithëve.” (Bekare – 148)
03 - Ndihma e ndërsjelltë për mirësi dhe pengimi nga e keqja, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Ndihmoni njëri tjetrin në mirësi e devotshmëri dhe mos ndihmoni njëri tjetrin në gjynah e armiqësi. Dhe kini frikë Allahun se padyshim Allahu është i Ashpër në ndëshkim.” (Maide – 2)
04 - Sjellja e butë me tjerët. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i tha Aishes radi All-llahu anha : “çdo gjë që bëhet me butësi është e bukur, e nëse bëhet pa të, ajo vepër shëmtohet.” (Transmeton Muslimi)
05 - Të duash për vëllain tënd atë që e don për veten prej gjërave të mira: Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Asnjëri nuk e ka plotësuar besimin (imanin) përderisa të dëshiron për vëllain e tij atë që e dëshiron për vete.” (Transmeton Buhariu)
06 - Mosvënia nishan ndonjë gjë të gjallë, për ta qëlluar, sikur vihen sende të ndryshme. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Mos vini nishan për ta qëlluar ndonjë gjë që ka shpirt.” (Transmeton Muslimi)
04. Sinqeriteti dhe prania e nijetit gjatë kryerjes së veprave
04. Transmetohet nga Omer ibën Hattabi [radiall-llahu anhu] i cili thotë: kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “Veprat vlerësohen sipas nijetit dhe çdonjëri shperblehet në sajë të nijetit të tij. Ai që ka bërë hixhret (emigrim) për shkak kësaj bote do të fitojë atë që ka patur për qëllim, ose për shkak të ndonjë gruaje arrinë të martohet me te, hixhreti i tij vlerësohet sipas qëllimit që ka patur.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “ata nuk ishin të urdhëruar me tjetër, pos që ta adhuronin All-llahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij, që të largohen prej çdo besimi të kotë, ta falin namazin, të japin zeqatin, se ajo është feja e drejtë.” (Bejjine – 5)
Poashtu thotë: “Tek All-llahu nuk arrin as mishi e as gjaku i tyre, por te Ai arrin bindja e juaj.” (Haxh – 37)
Imam Neveviu thotë: nijeti është qëllimi që shpreh vendosshmërinë e zemrës. (Fet-h elbari 1/13)
Hadithi i sipërpërmendur na bënë të ditur se nuk ka vepra të sakta pa nijet. Në Librin e Allahut është theksuar tërthorrazi ky realitet. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Nuk është ndonjë mëkat juaji ajo për çka keni gabuar, por (është mëkat) ajo që zemrat tuaja e bëjnë qëllimisht.” (Ahzab – 5), dhe fjala e Allahut [subhanehu ve teala] “Tek All-llahu nuk arrin as mishi e as gjaku i tyre, por te Ai arrin bindja e juaj.” (Haxh – 37)
Ibën Abbasi për kuptimin e këtij ajeti thotë: “…mirëpo tek Ai arrinë nijetet e juaja” (Bustanul Arifin 23)
Të gjithë muslimanët njëmendësisht pohojnë vendin e lartë që ze ky hadith, dobitë e shumta që nxirren nga ai dhe autenticitetin e tij. Imam Shafiu dhe dijetraë të tjerë thonë: Ky hadith paraqet një të tretën e Islamit. Është argument për shtatëdhejtë kaptina të fikhut.
Disa të tjerë thonë: ky hadith paraqet një të katërtën e Islamit. Abdurahman ibën Mehdij thotë: Ai që mendon të shkruaj ndonjë libër duhet që të përmendë këtë hadith në fillim të librit për t’ia tërhequr vërejten kërkuesit të diturisë që të përmirësoj nijetin e tij. (Sahihul Muslim – sherh enneveveij, 13/53)
Nijeti është një nga elementet kryesore të moralit ngaqë çdo lëvizje apo moslëvizje vullnetare nuk kryhet pa tre gjëra: pa dije, dëshirë dhe vepër.
Veprat ndahen në tre grupe:
01 - vepra të mira (ta-at): vërtetësia e këtyre veprave dhe shumëfishimi i tyre është e lidhur ngushtë me nijetin.
02 - vepra që nuk qortohen e as lavdërohen (mubahat): njëashtu këto vepra janë të lidhura ngushtë me nijetin, ato mund të bëhen vepra të mira apo të këqia varësisht prej nijetit. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “kali për njeriun mund të jetë shpërblim, për dikend tjetër përmbushje e nevojës kurse për dikend mëkat.” (Buhariu)
03 - vepra të këqia (measi): këto vepra nuk ndërrojnë përmbajtjen e tyre për shkak nijetit. Nuk lejohet që ndonjë injorant të kuptojë nga hadithi “Veprat vlerësohen sipas nijetit” se punët e këqia (mëkatet) shndërrohen në punë të mira sipas nijetit, sikur ai që përgojon ndonjërin duke rrespektuar tjetrin, apo ai i cili ushqen një të varfër nga pasuria e huaj.
Nijeti ka fazat e tij, e ato janë:
01 - Ndërmendi apo pëshpërrima në vete: këtë njeriu nuk mund ta largojë nga vetvetja e tij. Allahu [subhanehu ve teala] me mëshirën dhe bujarinë e tij ia falë këtij ummeti gjërat që u bien ndërmend apo pëshpërrimën e shpritit nëse ato nuk zënë vend tek ai duke u bazuar në hadithin e Pejgambëerit : “Allahu ia falë ummetit tim atë që u pëshpërinë shpritat nëse ata nuk e shprehin apo veprojnë.” (Buhariu)
02 - Synimi për të vepruar: në këtë fazë nëse njeriu synon të bëjë një vepër të mirë, ai shpërblehet edhe nëse nuk e vepron, e nëse e vepron shpërbleëhet me dhjetë të mira ose më tepër. Sa i përket veprave të këqia, aty gjejmë dallim. Ai i cili synon të bëjë një të keqe dhe nuk e bën, atij nuk i rregjistrohet asnjë mëkat, e nëse e braktisë synimin e tij për hir të Allahut, ka një shpërblim. Nëse e vepron atë të keqe, i rregjistrohet një mëkat. Tërë kjo është nga mëshira e Allahut ndaj robërve të tij. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Allahu thotë: Kur robi im synon të bëjë një të keqe, mos e rregjistroni deri sa ta veprojë. Kur ta veprojë rregjitroni aq sa ka bërë. Nëse e braktisë për hir Timin, rregjistroni për të një të mirë. Kur robi Im synon të bëjë një të mirë mirëpo nuk e vepron, rregjistroni për të një të mirë, e nëse e vepron rregjistroni për të dhjetë të mira deri në shtatëqind.” (Buhariu)
03 - Vendosmëria dhe ngulmimi për të vepruar: në këtë fazë – Allahu e di më së miri – shpërblehet njeriu vetëm nëse paraqiten para tij pengesa objektive, jashtë dëshirës dhe fuqisë së tij dhe nuk kursen aspak mundin e tij për të vepruar atë të mitrë. Pejgmaberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] në një duke udhëtuar për në Tebuk tha: “Njëmend disa njerëz që kanë mbetur pas nesh në Medine, nuk kemi kaluar ngushticë as luginë, e të mos jenë me ne. Ata i ka frenuar arsyeja.” Kurse në një transmetim tjetër qëndron: “na kanë shoqëruar në shpërblim” (Buhariu)
Lusim Allahun e Madhëruar, Zotin e Arshit të nderuar që ta na i pastrojë nijetet tona, t’na i bëjë vetëm për hirë të Tij dhe punët tona të përkojnë me Ligjin e tij të drejtë.
05. Dashuria ndaj Allahut
05. Transmeton Enesi [radijall-llahu anhu] nga Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i cili thotë: “Kush posedon tre gjëra, do të shijojë ëmblësinë e imanit: ta don Allahun dhe Pejgamberin më shumë se çdokënd, ta don vëllain e tij vetëm për hir të Allahut dhe të urrejë kthimin në kufër (mosbesim) pasi që Allahu e ka shpëtuar, ashtu siç urren hyrjen në zjarr. (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Thuaj: Nëse e doni All-llahun, atëherë ejani pas meje që All-llahu të ju dojë.” (Ali Imran – 31), poashtu thotë: “dashuria e atyre që besuan All-llahun është shumë më e fortë” (Bekare – 165)
Ky është një hadith madhështor, është themel perj themelve te Islamit. Dijetarët [rahimehumull-llah] thonë: kuptimi i fjalës “ëmbëlsia e imanit” është kënaqësia që ndien besimtari gjatë bindjes së tij ndaj Allahut dhe përballimit të vështirësive për të qenë Allahu [subhanehu ve teala] dhe Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] të pajtuar me të duke i dhënë gjithë kësaj përparësi ndaj të mirave të kësaj bote. Dashuria e robit ndaj Allahut [subhanehu ve teala] realizohet duke aplikuar urdhërat dhe duke braktisur ndalesat e Tij, në të njejtën mënyrë realizohet edhe dashuria ndaj Muhamedit sal All-llahu alejhi ve selem. Kadi Ijadi thotë: “ky hadith ka të njejtin kuptim sikur hadithi: “Ka shijuar imanin ai i cili është i kënaqur që zot i tij të jetë Allahu, fe e tij Islami dhe i dërguar i tij Muhamedi” për arsye se nuk ka dashuri të realtë ndaj Allahut [subhanehu ve teala] dhe Pejgamberit sal All-llahu alejhi ve selem, as ndaj muslimanit për hir të Allahut siç nuk ka urrejtje të vërtetë të kthimit në kufër (mosbesim) përveç tek ai që krahas imanit të tij i forcohet edhe bindja, i qetësohet shpirti, i zgjerohet zemra, e imani përzihet me mishin dhe gjakun e tij. Ky është ai i cili shijon ëmblësinë e imanit.” (Sahihul Muslim-sherh Ennevevij 2/13-14)
Nëse njeriu mendon thellë, vëren se të gjitha dhuntitë që i posedon janë nga Allahu, Ai është Mirërbërësi dhe Dhuruesi i tij i Cili e krijoi nga asgjëja, ia dhuroi dëgjimin, shikimin, forcën, diturinë, pasurinë dhe autoritetin. Ai është Zoti i Gjithmëshirshëm, Hyji Bujar, Furnizuesi i Urtë i cili ka cilësi të përsosura dhe të larta. Tërë kjo obligon dashurinë e plotë dhe të pastër ndaj Allahut, derisa ta dojë tërë atë që e don Allahu dhe ta urrejë atë që e uren Allahu. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Për Zotin tënd jo, ata nuk janë besimtarë (të asaj që të zbriti ty as të asaj para teje) derisa të mos zgjedhin ty për të gjykuar në atë konflikt mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tënd) të mos ndiejnë pakënaqësi nga gjykimi yt dhe (derisa) të mos binden sinqerisht.” (Nisa – 65), kurse Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Asnjëri nuk ka besuar në atë me të cilën jamë dërguar përderisa pason epshin e tij.” (Transmeton Begaviu në Sherh essune, kurse Ibën Rexhebi gjërësisht ka studiur këtë hadith në libirin e tij Xhamiul ulumi vel hikem). Atëherë kur dashuria rrënjoset në zemër, trupi lëvizë në përputhje me atë dashuri dhe urrejtje.
Dashuria ndaj Allahut ndahet në dy pjesë: farz (obligim i patjetërsueshëm) dhe mustehab (obligim i preferuar)
Dashuria e patjetërsuar është ajo dashuri e cila shkakton zbatimin e urdhërave të Allahut, mosrënien në mëkate dhe pajtimin me kaderin (paracaktimin) e Allahut. Ai i cili bie në mëkat – bën një vepër të ndaluar apo len pas dore ndonjë obligim, ai e ka të cunguar dashurinë e tij ndaj Allahut [subhanehu ve teala] për arsye se i jep përparësi epshit të tij. Mangësimi i imanit ndonjëherë është rezultat i lëshimit të shfrenuar në gjërat e lejuara (mubah) e cila trashëgon jovigjilencën dhe kjo e fundit bëhet shkak për rritjen e shpresës në mëshirën e Allahut dhe më pas mësyerjen e mëkateve dhe rënien në to. Për këtë të fundit aludon hadithi i Pejgamberit sal All-llahu alejhi ve selem: “nuk është besimtar laviri në kohën kur bën kurvëri” (transmeton Ibën Maxhe)
Dashuria e preferuar është frekuentimi i veprave vullnetare dhe largimi nga dyshimet. Ata të cilët kanë këtë cilësi, zakonisht janë të rrallë. (Fet-hul Bari 1/61)
Thëniet pejgamberike vërtetojnë se dashuria ndaj Allahut është faktor i mjaftueshëm për të arritur shpëtimin. Një njeri e pyeti Pejgamberin sal All-llahu alejhi ve selem : “kur do të ndodhë kijameti o i Dërguar i Allahut? Pejgamberi sal All-llahu alejhi ve selem tha: ç‘ke përgatitur për atë ditë? Ai u përgjigj: nuk kam përgatitur namaz të shumtë, as agjërim e as lëmoshë, mirëpo unë e dua Allahun dhe të Dërguarin e tij. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] tha: ti në botën tjetër do të jësh me atë që e ke dashur” (Buhariu)
Prej shenjave të dashurisë ndaj Allahut [subhanehu ve teala] është zbatimi i urdhërave të Allahut dhe largimi nga ndalesat e Tij. Sa i takon asaj që pretendojnë disa mëkatarë gjoja se e duan Allahun e nga ana tjetër bëjnë mëkate, ajo është gënjeshtër dhe shpifje e tyre. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Thuaj: Nëse e doni All-llahun, atëherë ejani pas meje që All-llahu të ju dojë” (Ali Imran – 31)
Imam Shafiu një rrast thurri këto vargje:
Kundërshton Zotin e pastaj pretendon dashurinë ndaj Tij?!
Kjo është absurditet i qartë për atë që logjikon.
Sikur dashuria yte të ishtë e sinqertë, do t’i bindeshe Atij!
Sepse ai që don ndonjërin edhe e dëgjon!
Ebu Ja’kub Ennehrexhurij thotë: çdonjëri i cili pretendon se e don Allahun [subhanehu ve teala] dhe punët e tij nuk përkojnë me urdhërat e Allahut, pretendimi i tij është i kotë. çdonjëri që mendon se e don Allahun dhe nuk i frikohet Atij , ai është i mashtruar.
Jahja ibën Muadhi thotë: nuk është i sinqertë ai që pretendon se e don Allahun dhe nuk i rrespekton kufinjtë e Tij.
Ruvejmi një herë kur u pyet për dashurinë ndaj Allahut, tha: dashuria është përputhshmëria në të gjitha çështjet.
O Allah, bëre dashinë ndaj teje më të dashur për ne se vetvetet tona, familjet, pasurinë dhe fëmijët tonë. Bëre dashurinë ndaj Teje më të dashur për ne se sa uji i ftohtë kur jemi të etur!
O Allah, pastroi zemrat tona nga varshmëria e ndokujt tjetër përveç Teje dhe na bën prëj atyre që i don dhe të duan!
06. Dashuria ndaj Pejgamberit
06. Transmeton Enesi [radijall-llahu anhu] nga Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] i cili thotë: “Asnjëri nuk ka besuar përderisa të mos jem më i dashur tek ai se babai i tij, fëmija, vetvetja dhe njerëzit në përgjithësi”. (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Thuaj (o i dërguar): “ Në qoftë se etërit tuaj, djemtë tuaj, vëllezërit tuaj, bashkëshortet tuaja, farefisi juaj, pasuria që e fituat, tregëtia që frikoheni se do të dështojë, vendbanimet me të cilat jeni të kënaqur, (të gjitha këto) janë më të dashura për ju se All-llahu, se i dërguari i Tij dhe se lufta për në rrugën e Tij, atëherë, pritni derisa All-llahu të sjellë vendimin e Tij. All-llahu nuk vë në rrugën e drejtë njerëzit e prishur.” (Tevbe: 24)
Kuptimi i fjalës së Pëjgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] në hadithin e lartëpërmendur “Asnjëri nuk ka besuar …” është: asnjëri nuk e ka plotësuar besimin (imanin) e tij.
Dije vëlla musliman, ti që do këtë Pejgamber bujar, se dashuria ndaj tij është e ndërlidhur me dashurinë ndaj Allahut [subhanehu ve teala] dhe është fryt i saj. Çdo musliman obligohet që t’i jep përparësi dashurisë në Pejgamberin [salall-llahu alejhi ve sel-lem] ndaj vetvetes së tij, pasurisë, prindit, fëmijës dhe tërë njerëzve në përgjithësi. Omer ibën Hattabi [radijall-llahu anhu] një rrast i tha Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] : “O i Dërguar i Allahut, vërtet ti je më i dashur tek unë se çdo gjë përveç vetes time! Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] tha: jo, pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im, derisa të jem më i dashur se vetvetja yte. Omeri [radijall-llahu anhu] më pas tha: tash, pasha Allahun, je më i dashur për mua se vetvetja ime. Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] tha: tani po o Omer.” (Buhariu)
Njeriu e don një tjetër ose për shkak vyrtyteve me të cilat stoliset ai ose për shkak ndonjë të mire që ia ka bërë. Për Pejgamberin [salall-llahu alejhi ve sel-lem] Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Vërtet, ti je në një shkallë të lartë morali!” (Kalem – 4). Nëse njeriu mediton rreth dobisë që ka përfituar nga Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] i cili e nxori atë prej errësirave të kufrit në dritën e imanit, drejtpërsëdrejti apo me shkak, do të kuptojë gjithashtu se Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] është shkaktar për qëndrimin e tij të përjetshëm në begatitë e Xhennetit, do të kuptojë se kjo është dobia më e madhe në të gjitha aspektet dhe për këtë arsye Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] meriton që dashuria ndaj tij të jetë më e madhe se dashuria ndaj tjerëve, sepse dobia e cila është shkak për të dashur atë është më e madhe se dobitë tjera, mirëpo njerëzit dallojnë nga kjo pikpamje varësisht prej kjelltësisë apo jovigjilencës së tyre. Nuk ka dyshim se Sahabët (shokët e Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] ) [radijall-llahu anhum] në mënyrë më të plotë e kanë kuptuar këtë sepse ky është fryti i kuptimit, kurse ata më mirë e kuptuan këtë gjë.
Kurtubiu thotë: “çdonjëri i cili beson me besim të vërtetë në Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] nuk mund që të mos gjejë në veten e tij diçka prej kësaj dashurie që i kalon të gjitha dashuritë, vetëm që ata dallojnë mes tyre. Ndonjëri e gjenë këtë dashuri të përmbushur, e tjetri tepër të mangët sikur ai i cili është fundosur në lezatime, i mpirë nga jovigjilenca në kohën më të madhe, mirëpo shumë prej tyre kur përmendet Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] përmallohen dhe dëshiron ta sheh atë, e mbivlerëson ndaj familjes, fëmijës, pasurisë dhe prindit të tij, e vëndon veten në rrezik. Në veten e tij gjen një nxitës që nuk ka mëdyshje në të.” (Fethul Bari/1-59)
Prej shenjave të kësaj dashurie është të kapurit për sunnetin e Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] dhe zbatimi i urdhërave të tij. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Kur All-llahu ka vendosur për një çështje, ose i dërguari i Tij, nuk i takon (nuk i lejohet) asnjë besimtari dhe asnjë besimtareje që në atë çështje të tyre personale të bëjnë ndonjë zgjidhje tjetërfare.” (Ahzab – 36)
Prej shenjave të kësaj dashurie është të ndriçuarit me dritën e Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] si dhe të udhëzuarit me udhëzimin e tij, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Juve ju erdhi nga All-llahu dritë, dhe libër i qartë.” (Maide – 15), “Thuaj: Nëse e doni All-llahun, atëherë ejani pas meje që All-llahu të ju dojë” (Ali Imran – 31).
Prej shenjave të kësaj dashurie është të stolisurit me moralin e Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] , Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Ju keni shembullin më të lartë në të dërguarin e All-llahut” (Ahzab – 21)
O Allah i ynë! Ndriçoi zemrat tona me dashurinë ndaj Teje, ndaj Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] dhe ndaj atyre që juve ju duan!
07. Dashuria për hir të Allahut, subhanehu ve teala
07. Transmeton Ebu Hurerja [radijall-llahu anhu] i cili thotë: “Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im! Nuk do të hyni në Xhennet përderisa të besoni, e nuk keni besuar përderisa ta doni njëri tjetrin. A doni që t’ju tregoj një fshehtësi të cilën po e vepruat do ta doni njëri tjetrin? Përhapni selamin mes jush! ” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Edhe ata të cilët para tyre patën shtëpitë e tyre(në Medine) dhe pranuan Besimin, - i duan ata që u shpërngulën tek ata” (Hashër – 9)
Dashuria për hir të Allahut është fryt i dashurisë ndaj Allahut [subhanehu ve teala] , ajo ështtë begati hyjnore, shkëlqim perendie dhe dritë që Allahu e hudh në zemrat e besimtarëve, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Edhe sikur ta shpenzoshe gjithë atë që është në tokë, nuk do të mund t'i bashkoje zemrat e tyre, por All-llahu bëri bashkimin e tyre, pse Ai është i Gjithëfuqishëm, i Urtë.” (Enfal – 63)
Merrudhij thotë: është pyetur Ebu Abdullah Ahmed ibën Hanbeli: ç‘është dashuria për hir të Allahut? Ai tha: të mos e duash ndokend për ndonjë të mirë të kësaj bote që e posedon ai. (Transmeton Muslimi)
Kjo dashuri jep fryte në këtë botë dhe botën tjetër. Nga ato fryte veçojmë:
- besimtari ndien ëmbëlsinë e imanit, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ Kush posedon tre gjëra, do të shijojë ëmblësinë e imanit: ta don Allahun dhe Pejgamberin më shumë se çdokënd, ta don vëllain e tij vetëm për hir të Allahut …”
- ata që duan njëri tjetrin për hir të Allahut do të jenë nën hijen e Arshit, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Allahu [subhanehu ve teala] Ditën e Kijametit thotë: ku janë ata të cilët kanë dashur njëri tjetrin për hir Madhërisë Time? Sot do të jenë nën hijen Time, në këtë kur nuk ka hije tjetër pos hijes Time.” (Muslimi)
- në këtë ditë të vështirë (Ditën e Kijametit) ata do të jenë të siguruar në podiume të dritës, të cilëve ua kanë lakmi madje edhe pejgamberët dhe shehidët, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Allahu thotë: ata që duan njëri tjetrin për hir të madhërisë Time, ata kanë podiume të dritës dhe ua kanë lakmi pejgamberët dhe shehidët.” (Tirmidhiu)
- mbi të gjitha, ata fitojnë dashurinë e Allahut ndaj tyre. Ah sa i lumtur që është ai që fiton dashurinë e Allahut! Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “një njëri vendosi të vizitojë vëllain e tij (për nga feja, sh.p.) në një qytet tjetër. Allahu ia caktoi një melek në rrugë. Kur iu afrua meleku e pyeti: për ku je nisur? Kam një vëlla në këtë qytet dhe desha që ta vizitoj, tha ai. Meleku e pyeti përsëri: a mos të ka borxh ndonjë pasuri dhe shpreson ta përvetësosh? Ai tha: jo, vetëm unë e dua për hir të Allahut. Meleku tha: unë jam i dërguar prej Allahut te ti për të të lajmëruar se Allahu të don sikur që e deshe vëllain tënd për hir të Tij.” (Muslimi) Sikur dashuria për hir të Allahaut të mos kishte fryt tjetër përvç këtij do të majftonte. Atë të cilin e do Allahu ai është njeri i Zotit, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Allahu thotë: kur ta dua ndonjërin, bëhem dëgjimi i tij me të cilin dëgjon, shikimi me të cilin shikon, dora me të cilën prek dhe këmba më të cilën ec. Nëse më kërkon diçka Unë ia jap, nëse më lutë që ta mbroj Unë e mbroj atë.” (Buhariu)
- prej gjërave të pakontestuara është se atë që e don Allahu e duan edhe banorët e qiellit dhe tokës, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kur e don Allahu një rob, thërret Xhibrilin: Allahu e don filanin, pra duaje edhe ti, dhe Xhibrili e don. Pastaj Xhibrili thërret banorët e qiellit: Allahu e don filanin, pra duajeni edhe ju, dhe banorët e qiellit (melekët) e duan, pastaj Allahu bën që njerëzit të pranojnë prej tij.” (Buhariu)
- prej fryteve të dashurisë për hir të Allahut është fitimi i Xhennetit, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush viziton një të sëmurë apo ndonjë vëlla të tij, për hir të Allahut, thërret një thirrës: Të lumtë dhe lum për ecjen tënde, ke përgatitur në Xhennet një shtëpi!” (Tirmidhiu)
- dashuria për hir të Allahut [subhanehu ve teala] është e pakëputur në këtë dunja dhe ne Ahiret, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Atë ditë shokët e ngushtë do të jenë armiq të njeri-tjetrit, përveç atyre që ishin të sinqertë në miqësi.” (Zuhruf – 67)
Në këtë kohë ku zotëron matrealizmi dhe mirësia matet me peshoret e saj, kemi nevojë të madhe që të njohim mënyrat e thellimit dhe përforcimit të kësaj dashurie, po përmendim më të rrëndësishmet:
- përhapja e selamit sikur që u përmend në hadithin e parë të këtij kapitulli: “A doni që t’ju tregoj një fshehtësi të cilën po e vepruat do ta doni njëri tjetrin? Përhapeni selamin mes jush!” (Muslimi)
- kur të takojë vëllai vëllanë le të buzëqesh, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “mos përçmo asgjë nga punët e mira, madje as buzëqeshjen kur ta takosh vëllain tënd.” (Muslimi)
- kur vëllai të ndahet prej vëllait të tij le të kërkoj që të lutet për të duke qenë në vetmi. Transmetohet nga Ibën Omeri [radijall-llahu anhu] se Omeri [radijall-llahu anhu] mori leje prej Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] për të bërë një Umre. Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] e lejoi dhe i tha: o vëlla, mos na haro gjatë lutjes tënde. Disa të tjerë nga Medineja i thanë: vëlla! Na shoqëro në lutjet e tua. Omeri [radijall-llahu anhu] tha: nuk ka qenë për mua diç më e dashur se fjala e tij “o vëlla”.” (Transmeton Ahmedi në Musnedin e tij, Tirmidhiu në Xhami’ dhe thotë: hadithi është hasen sahih)
- nëse ndonjëri don vëllain e tij, le ta informoj atë se e don. (Ebu Davudi)
- t’I ofrojë vëllait të tij hedije, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “jepni njëri tjetrit dhurata që të duheni” (Imam Maliku në Muvetta)
Më bëftë Allahu mua dhe juve prej atyre që duan njëri tjetrin për hir të Tij dhe që fitojnë dashurinë dhe pajtimin e Tij.
08. Bamirësia ndaj prindërve
08. Ebu Hurerja [radijall-llahu anhu] thotë: Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Është i mërishëm, është i mërishëm, është i mrishëm! Thanë: kush o i Dërguar i Allahut? Tha: ai që arrinë prindërit e tij duke qenë ata të vjetër, njërin apo që të dy, dhe nuk hyn në xhennet.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Ne e kemi obliguar njeriun me punë të mira ndaj prindërve të vet.” (Ankebut – 8 ), poashtu thotë: “Zoti yt ka dhënë urdhër të prerë që të mos adhuroni tjetër pos Tij, që të silleni në mënyrë bamirëse ndaj prindërve. Nëse njërin prej tyre, ose që të dy, i ka kapur pleqëria pranë kujdesit tënd, atëherë mos u thuaj atyre as “of - oh”, as mos u bë i vrazhdë ndaj tyre, po atyre thuaju fjalë të mira (të buta respektuese). Dhe në shenjë mëshire shtrije pranë tyre krahun përulës e respektues dhe thuaj: “Zoti im! mëshiroi ata të dy, sikurse më edukuan mua kur isha i vogël”.
Rreth kësaj teme ka shumë hadithe të verteta dhe të njohura të cilat nxisin mirëbërësinë ndaj prindërve dhe sqarojnë shpërblimin e madh për këtë vepër. Këto hadithe na mësojnë se bamirësia ndaj prindërve duke iu shërbyer atyre, duke shpenzuar për mirqenien e tyre dhe të tjera, janë shkak për hyrjen në Xhennet. Ai i cili le pas dore këtë obligim nuk arrinë këtë shpërblim dhe Allahu [subhanehu ve teala] e merr mëri.
Bamirësia ndaj prindërve është prej punëve më të dashura tek Allahu [subhanehu ve teala] pas namazit në kohë të tij. Abdullah ibën Mes’udi [radijall-llahu anhu] thotë: e pyeta Pejgamberin [salall-llahu alejhi ve sel-lem] : cila është puna më e dashur tek Allahu i Madhëruar? Tha: namazi në kohë të tij. Mëpastaj pyeta: pas kësaj, cila? Tha: bamirësia ndaj prindërve. Përsëri pyeta: pas kësaj? Tha: xhihadi në rrugë të Tij.” (Buhariu)
Bamirësia ndaj prindërve është shkak për pranimin e duasë (lutjes) siç qëndron në rrëfimin e tre personave të cilët u strehuan në një shpellë, pastaj rrokulliset një shkëmb dhe e mbyll hyrjen e shpellës. Pas kësaj i thonë njëri tjetrit: shikoni cilat punë të mira i keni bërë për hir të Allahut dhe luteni me to, ndoshta gjëjmë shtegdalje. Njëri prej tyre tha: “O Allah i im! unë i kam pasur prindërit pleq të thinjur dhe asnjëherë para tyre nuk ju kam dhënë të hanë e as të pijnë fëmijëve të mi e as mallit tim (shërbëtorëve). Një ditë më hutoi kërkimi i kullosës më të mirë për kopenë time, e nuk ju erdha me kohë dhe ata kishin fjetur. Unë e mola qumështin në enë dhe ua solla por i gjeta duke fjetur. Më erdhi keq t'i trazoj, por edhe që t'i ushqej para tyre familjen dhe shërbëtorët, andaj kam pritur me enë në dorë dhe kam shikuar kur do të zgjohen, e kjo pritje ka zgjatur deri në agim. Fëmijët e mi aty te këmbët e mia klithnin të uritur, të cilëve u kam dhënë qumësht pasi janë zgjuar prindërit dhe e kanë pirë qumështin të cilin ua kisha sjellur. O Zoti im! Nëse këtë e kam bërë vetëm për Ty, e për askënd tjetër, atëherë na e largo këtë shkëmb nga hyrja e kësaj shpelle në të cilën gjendemi!” Allahu ua lëvizi shkëmbin aq sa të shohin qiellin…” (Buhariu)
Prindërit janë ata që më denjësisht meritojnë sjelljen e mirë. Ebu Hurerja [radijall-llahu anhu] thotë: “erdhi te Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] një njeri dhe e pyeti: kush më tepër meriton sjelljen time të mirë? Tha: nëna yte. Tha: pastaj cili? Tha: nëna yte. Tha pastaj cili? Tha: nëna yte. Tha pastaj cili? Tha: babai yt.” (Buhariu)
Prej bamirësisë ndaj prindit është rrespektimi i dashamirëve të tij, Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Bamirësi më e mirë është që njeriu të mbajë lidhje me dashamirin e babait të vet”. (Tirmidhiu – sahih)
Mosdëgjimi i prindërve është prej mëkateve më të mëdha. Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] iu tha shokëve të tij: “A doni t'ju njoftoj për mëkatet më të mëdha?” Ne i thamë: “Gjithsesi, o i Dërguari i All-llahut!” Tha: “All-llahut nëse i përshkruhet shok (shirk) dhe mosdëgjimi i prindërve”. Ishte (ulur) i mbështetur, pastaj u drejtua dhe tha: “Veni re, edhe fjala e kotë, edhe dëshmia e rrejshme”, dhe vazhdimisht e përsëriti këtë saqë thash: “Ah, sikur të heshtte!” (Buhariu)
Hasan Basriu u pyet për bamirësinë ndaj prindërve dhe tha: të shpenzosh për ta atë që posedon, t’i rrespektosh në atë që të urdhërojnë nëse urdhëri i tyre nuk është mëkat, argument për këtë është fjala e Allahut [subhanehu ve teala] : “E nëse ata të dy tentojnë që ti të më përshkruash Mua shok, për çka ti nuk ke kurrfarë fakti, atëherë mos i respekto ata, po në çështjet e jetës së kësaj bote të keshë mirëkuptim ndaj tyre.” (Lukma – 15)
I është thënë Ali ibën Husejnit [rahimehull-llah]: ti jë bamirësi më i madh ndaj nënës tënde mirëpo nuk të shohim duke ngrënë së bashku më te! Ai tha: kam frikë të mos i paraprij në ndonjë gjë që syri i saj e ka dashur dhe me këtë të bëhem mosrrespektues ndaj saj.
I është thënë Omer ibën Dherrit pasi që vdiq i biri i tij: si ishte bamirësia e tij ndaj teje? Ai tha: kur ecnim së bashku gjatë ditës çdoherë ecte pas meje, e kur ecnim gjatë natës çdoherë ecte para meje. Asnjëherë nuk është ulur në ndonjë vend më të lartë se sa vendi që ulesha unë.
09. Lidhja farefisnore
09. Transmeton Ebu Hurerja [radijall-llahu anhu] i cili thotë: kam dëgjuar Pejgmaberin [salall-llahu alejhi ve sel-lem] dukë thënë: “kush dëshiron t’i shtohet rizku (furnizimi) dhe t’i zgjatet jeta le të mbajë lidhjet farefisnore.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Dhe keni frikë All-llahun që me emrin e Tij përbetoheni, dhe ruajeni farefisin (akraballëkun)” (Nisa – 1)
Në një ajet tjetër thotë: “Dhe ata që e mbajnë lidhjen për të cilën All-llahu ka urdhëruar të mbahet, që frikësohen nga Zoti i tyre dhe nga llogaria e rëndë e përgjegjësisë.” (Ra’d – 21)
Farefisi nënkupton të afërmit të cilët i lidhë prejardhja, pa marrë parasyshë a trashëgojnë njëri tjetrin apo jo, është mahrem (person me të cilin ndalohet martesa me të) apo nuk është. Disa dijetarë mendojnë se farefis janë vetëm ata që nuk mund të martohen ndërmjet tyre, mirëpo mendimi i parë është më i saktë sepse sipas të dytit patjetërson nxjerrjen e fëmijëve të axhës, hallës, dajës dhe tezes nga farefisi e që nuk është e saktë. (Fet-hul Bari – 10/414)
Kadi Ijadi thotë: nuk ka dallim në mendime rreth asaj se mbajtja e lidhjes farefisnore është vaxhib (obligim) në përgjithësi dhe se ndërprerja e saj është mëkat i madh… mirëpo kjo lidhje është në gradë dhe disa gradë janë më të larta se tjerat. Më e ulta është mos heqja dorë plotësisht dhe mbajtja e lidhjes me fjalë madje edhe vetëm me selam. E tërë kjo dallon sipas dallimit të mundësisë dhe nevojës. Ndonjëherë mbajtja e lidhjes farefisnore është vaxhib e ndonjëherë mustehab (vepër e preferuar). Nëse ndokush mban lidhjet farefisnore mirëpo jë në mënyrë të plotë, nuk konsiderohet se ka ndërprerë këtë lidhje, e nëse duke patur mundësi bën lëshime rreth këtij obligimi, nuk konsiderohet se i mban lidhjet farefisnore. (Sahihul Muslim, sherh Ennevevij – 16/113)
Nga hadithi i lartëpërmendur kuptojmë se shtimi i rizkut dhe bereqetit të tij, zgjatja e jetës dhe bereqetit të saj dhe udhëzimi për të bërë vepra të mira janë fryt i mbajtjes së lidhjeve farefisnore.
Pasi që Allahu [subhanehu ve teala] i krijoi të gjitha krijesat “lidhja farefisnore tha: kjo është pozita që kërkon strehim prej teje nga këputja e lidhjes farefisnore. Tha: po, a nuk dëshiron që të mbaj lidhje me atë që mban lidhje me ty dhe t’i ndërpres më atë që i ndërpret me ty? Ajo tha: po, si jo o Zoti im. Tha: ajo është për ty. Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] tha: lexoni nëse dëshironi: “A pritet prej jush (hipokritëve) që në nëse merrni sundimin (ose zbrapseni prej fesë islame) të bëni trazira në tokë dhe të ndërpreni lidhjet e akraballëkut?” (Muhamed – 22) (Transmeton Buhariu)
Mbajtja lidhjeve farëfisnore është shkak për të hyrë në Xhennet. Ebu Ejjub Ensarij thotë: një njeri i tha Pejgamberit [salall-llahu alejhi ve sel-lem] : më trego ndonjë punë e cila më fut në Xhennet! Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] tha: sa i mprehtë që është! Pastaj tha: ta adhurosh Allahun dhe askend mos t’ia shoqërosh Atij, ta falish namazin, të japësh zekatin dhe t’i mbash lidhjet farefisnore.” (Buhariu)
Gjithashtu transmetohet nga Abdull-llah ibn Amr ibn el-'As , se Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Nuk mban lidhjet farefisnore ai që kthen (vizitat) por është ai që kur i ndërpritet farefisnia i rivendos lidhjet (me ta)”. (Buhariu)
Erdhi një njeri te Pejgamberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] dhe i tha atij: o i Dërguar i Allahut! Unë kam disa të afërm me të cilët mbaj lidhje farefisnore kurse ata nuk mbajnë me mua, u bëj mirë kurse atë më bëjnë keq dhe sillem butë me ta kurse ata sillen me arrogancë ndaj meje. Pejgmaberi [salall-llahu alejhi ve sel-lem] tha: nëse vërtet është ashtu si thua atëherë është njësoj sikur t’i ushqesh ata me hi të nxehtë, dhe vazhdimisht do të jetë me ty një ndihmës i Allahut kundër tyre, perderisa je në këtë gjendje.” (Buhariu)
Poashtu Pejgamberi thotë: “nuk hyn në Xhennet ai i cili këput lidhjet farefisnore.” (Buhariu)
10. Obligimi ndaj fqiut dhe porosia (hyjnore) ndaj tij
10. Transmeton Aishja [radijall-llahu anha] nga Pejgamberi salAll-llahu alejhi ve selem i cili tha: "Xhibrili vazhdimisht me porosiste për fqiun derisa mendova se do ta bën trashigimtar timin." (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "Adhuroni All-llahun e mos i shoqëroni Atij asnjë send, sillnu mirë ndaj prindërve, ndaj të afërmve, ndaj jetimëve, ndaj të varfërve, ndaj fqiut të afërt, ndaj fqiut të largët, ndaj shokut pranë vetes, ndaj udhëtarit të largët dhe ndaj robërve. All-llahu nuk e do atë që është kryelartë dhe atë që lavdërohet." (Nisa – 36)
Dijetarët janë ndarë në mendime rreth kuptimit të fjalës së Muhamedit salAll-llahu alejhi ve selem " trashigimtar timin". Disa prej tyre e komentuan si "pjesmarrës në pasurinë e tij duke ia dhënë një pjesë të caktuar ashtu siç iu jipet anëtarëve tjerë të familjes. Të tjerët menduan se kjo shprehje ka për qëllim që fqiu të trajtohet sikur trashëgimtar në raportet me të. Mendimi i parë është më i qëlluar sepse kuptimi i dytë ka mbetur kurse i pari nuk ka ndodhur siç mund të kuptojmë nga hadithi.
Nocioni "fqi" përfshinë muslimanin dhe kafirin, ibadetxhiun (adhuruesin) dhe mëkatarin, ardhacakun dhe vendasin, të afërmin (e familjes) dhe të largëtin, ai që është afër me shtëpi dhe ai që është larg. Të gjithë këto janë në gradë, më e larta është ajo që i plotëson atributet e para, pastaj ai që vjen me radhe derisa të mbetet nje atribut, dhe e kundërta – grada më e ulët është ajo në të cilën mbeldhen cilësitë e fundit. Obligimi ndaj fqiut është aq më i madh varësisht prej gradës së tij.
Porosia mbi fqiun përmbushet duke drejtuar kah ai llojet e bamirësisë sipas mundësisë, sikur: dhurata, salami, buzëqeshja gjatë takimit me të, interesimi për gjendjen e tij, ofrimi i ndihmës kur ka nevojë dhe të tjera.
Pejgamberi salAll-llahu alejhi ve selem iu drejtua Ebu Dherrit: " O Ebu Dherr, kur të përgatisish salcë me lëng mishi shtoe ujin më tepër dhe gostiti fqinjtë." (Muslimi)
Pejgamberi salAll-llahu alejhi ve selem na ka urdhëruar që të mos pengojmë fqiun, ai na ka porositur: " Kush beson Allahun dhe Ditën e Ahiretit le të mos pengojë fqiun e tij." (Buhariu). Ai e mohoi imanin nga njeriu i cili fqiu i tij nuk është i qetë "Pasha Allahun nuk besuar, pasha Allahun nuk ka besuar, pasha Allahun nuk ka besuar! E pyetën: cili o i dërguar i Allahut? Ai që fqiu i tij nuk është i qetë nga pengesat e tij, u përgjigj ai." (Buhariu) Bamirësinë ndaj fqiut e bëri kusht për të qenurit i mirë me atë, ai tha: "shok më i mirë tek Allahu është ai i cili është më i mirë për shokun e vet, kurse fqiu më i mirë ai i cili është më i mirë për fqiun e vet." (Tirmidhiu i cili këtë hadith vlerëson si: hasen garib)
Rreth kësaj teme transmetohet se Ahnef ibën Kajsi kishte hypur mbi shtëpinë e tij dhe kishte parë fqiun nga lartë, kjo e shtyri të britë: turp më qoftë, turp më qoftë, hyra në shtëpinë e fqiut pa lejen e tij, mos hypsha mbi shtëpinë time asnjëherë!
Ebu Hanife, (rahimehullah,) kishtë një fqi këpuctar i cili punontë shumë gjatë natës dhe çdoherë recitonte disa vargje ku shprehte pikëllimin e tij ndaj njerëzve dhe thoshte se e kishin lënë pas dore dhe gjëra tjera. Ebu Hanifeja, (rahimehullah,) kur zgjohej për të faluar namaz nate dëgjonte zërin e tij duke rrecituar vargje mallëngjyese. Dy netë me rradhë më nuk e dë- gjoi dhe filloi të interesohej për këpuctarin. Pasi që pyeti fqinjtë për të dhe kuptoi se sulltani kishte burgosur menjëherë shkoi tek valiu për të ndërmjetësuar. Ai iu drejtua valiut: patrulla juaj ka burgosur fqiun tim kurse unë kam obligim ndaj tij. Valiu pyeti: si quhet ai? Ebu Hanifeja u përgjigj: nuk e di emrin e tij mirëpo e dij se është këpuctar. Valiu urdhëroi që të lirohen të gjithë që ishin burgosur atë natë për të gjetur Ebu Hanifeja fqiun e tij. Pasi që e takoi, këpuctari iu drejtua Ebu Hanifes me falenderime të përzemërta kurse ai i tha: "O djalosh! Nuk të kemi lënë pas dore.
11. Të dëshirosh për vëllain tënd atë që dëshiron për vete
11. Transmeton Enesi [radijallahu anhu] se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-elm] ka thënë: " Nuk ka besuar askush prej jush përderisa të dëshiron për vëllain e tij atë që dëshiron për vete" (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "S'ka dyshim se besimtarët janë vëllezër, pra bëni pajtim ndërmjet vëllezërve tuaj dhe keni frikë All-llahun, që të jeni të mëshiruar (nga Zoti). (Huxhurat – 10)
Qëllimi i hadithit është se prej tërësisë së degëve të imanit të obliguara është që njeriu të dëshiron për vëllain e tij atë që dëshiron për vete
Ky rregull i pjesërishëm islam përkufizohet me rregullin themelor e që nënkupton: të dëshirosh për vëllain tënd të mirën ashtu siç e dëshiron për vete, ashtu siç është përmendur në një transmetim tjetër "… përderisa të dëshiron për vëllain e tij atë të mirë (hajr) që e dëshiron për vete" ( Transmeton Nesaiu)
Fjala "hajr" përmbledh të gjitha veprat fetare (taat) dhe veprat e lejuara të kësaj bote (mubahat) dhe Botës tjetër përpos ndalesave, sepse ato nuk janë mirësi (hajr) dhe nuk përfshihen.
Lidhur me hadithin e lartëpërmendur dijetari Ebu Amër ibën Salah thotë: "e tërë kjo mund të kuptohet si vepër e rrëndë dhe e parealizuar, mirëpo nuk është ashtu sepse kuptimi i hadithit është: nuk plotësohet imani i asnjërit prej jush përderisa të mos dëshiron për vëllain e tij musliman atë që dëshiron për vete. Ai këtë mund ta realizoj duke dashur për të arritjen e të mirave pa mos iu pakësuar të mirat e tij. E kjo është e lehtë për zemrën e shëndoshë kurse e vështirë për zemrën e sëmurë, Allahu na mbroftë neve dhe të gjithë vëllezërit tanë.
12. Vlera e asketizmit në këtë botë
12. Transmeton Abdullah ibën Omeri i cili thotë: Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] më vëndoi dorën mbi supin tim dhe më tha: "Jeto në këtë botë sikur të jesh i huaj ose si një kalimtarë rruge". Ibën Omeri gjithnjë thoshte: kur të ngrysesh mos prit agimin e kur të gdhihesh mos e prit muzgun e mbrëmjes. Merr nga shëndeti yt për sëmundjen tënde dhe nga jeta yte për vdekjen tënde. (Transmeton Buhariu.)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "E ti (Muhammed) paraqitjau atyre shembullin e kësaj bote që ëshë si një ujë (shi) që Ne e lëshojmë nga qielli, e prej tij bima e tokës zhvillohet e shpeshëtohet sa që përzihet mes vete, e pas pak ajo bëhet byk (pas tharjes) që e shpërndajnë erërat. All-llahu ka fuqi për çdo send. Pasuria dhe fëmijët janë stoli e kësaj bote, kurse veprat e mira (frtyi i të cilave është i përjetshëm) janë shpërblimi më i mirë te Zoti yt dhe janë shpresa më e mirë." (El-Kehf -45, 46)
Të jesh asket në një gjë don të thotë t'ia kthesh shpinën asaj gjëje dhe ta vlerësosh si të vogël, të pavlerë që nuk përkon me ambiciet e larta.
Selefi (gjeneratat e para të muslimanëve) dhe ata që kanë ardhur pas tyre kanë spjeguar domethënien e zuhdit në këtë botë. Në një hadith tjetër Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: "të jesh asket ndaj kësaj bote nuk do të thotë të ndalosh të lejuarën apo të shkatërrosh pasurinë porse të jesh asket do të thotë që shpresa yte të mos jetë më e fortë në atë që e ke ne dorën tënde nga ajo që është në dorë të Allahut dhe të dëshirosh që nëse të godet ndonjë fatkeqësi të mos lirohesh nga ajo 0e qëllim që të fitosh shpërblime." (Transmeton Tirmidhiu i cili dhotë: hadithi është garib dhe nuk e njohim vetëm në bazë të këtij senedi).
Vehb ibën Virdi lidhur me zuhdin ka thënë: zuhdi ndaj kësaj bote është: të mos ndiesh keqardhje nga ajo që të ka ikur dhe të mos gëzohesh me atë që e fiton prej të mirave të kësaj bote.
Zuhriu kur u pyet për zuhdin tha: ai që harami i tij nuk ia tejkalon sabrin dhe hallalli nuk e pengon nga ibadeti .
Ahmed ibën Havarij [rahimehull-llah] e ka pyetur Sufjan ibën Ujejnen: cili është asket (zahid) në këtë botë? Ai është përgjigjur: ai i cili falendëron për begatitë e nëse sprovohet duron. Ai përsëri i ka thënë: o Ebu Muhamed, ai i cili kur i vijnë bëgatitë falendëron Allahun kurse kur sprovohet bën durim dhe ndahet nga ato begati si mund të jetë asket? Ai i tha: hesht! Atë që s'e pengojnë begatitë për të falenderuar Allahun e as fatkeqësitë për të duruar, ai është asket i vërtetë.
Rebia ibën Hajthem ka thënë: kulmi i asketizmit është mbledhja e gjërva me të drejtë dhe vënia e tyrë në vendet përkatëse me të drejtë.
Sufjan Etheuriu ka thënë: asketizmi ndaj kësaj bote është shpresa afatshkurte, nuk është ushqimi i papëlqyer e as veshja e dobët. Pastaj tha: prej lutjeve që bëjnë ata janë: o Zot na bën asketë në këtë botë dhe na jep prej të mirave të saj, mos na privo nga ato që të mos lakmojmë.
Imam Ahmedi tha: asketizmi ndaj kësaj bote është shpresa afatshkurte, kurse në një rrast tjetër tha: …shpresa afatshkurte dhe most ë lakmosh atë qe është në duar të huaja.
Për kuptimin e hadithit të përmendur në fillim të kapitullit kanë thënë: mos u fundos në të mirat e kësaj bote dhe mos e bën atë vatan tëndin, mos i pëshpërit vetes për qëndrim të gjatë në të e as për përkujdesjen ndaj saj. Mos u lidh për të si] bën gurbetxhiu me vendin e huaj dhe mos u merr ne të me atë që nuk do të merrej një gurbetxhi ne vendin e huaj i cili mendon që të kthehet në vendin e tij.
Sa i përket fjalës së Ibën Omerit .." kur të ngrysesh mos prit agimin e kur të gdhihesh mos e prit muzgun e mbrëmjes" është një nxitje prej tij që besimtari gjithmonë të jetë i përgatitur për vdekje, kurse përgatitja për vdekje bëhet me punë të mira, ashtu siç mund të kuptojmë nga hadithi nxitje për të qenë dëshirat tona afatshkurte, pra të mos i vonojmë punët e natës deri në mëngjes e kur të gdhihemi të mos i pëshpërsim vetes për mbrëmjen dhe t'I vonojmë punët e ditës deri në mbrëmje.
Fjala "Merr nga shëndeti yt për sëmundjen tënde" është nxitje për të shfrytëzuar shëndetin, të derdhim mundin gjatë kohës kur jemi të shëndoshë me frikë që të mos na godet ndonjë sëmundje e të paaftësohemi për punë. Njëashtu edhe fjala e tij "… dhe nga jeta yte për vdekjen tënde" është nxitje për shfrytëzimin e ditëve të jetës sepse ai i cili vdes i ndëpritet mundësia e të vepruarit, i këputet shpresa dhe i rritet ngashëria. Ta dijë ky njeri se do t'i vij një kohë e gjatë e ai do të gjendet nën dhe, dhe nuk do të ketë mundësi të vepron.
Hadithet që flasin për vlerën e zuhdit ndaj kësaj bote janë të shumta, prej tyre: një njeri i that të Dërguarit të Allahut: më udhëzo në ndonjë punë të cilën nëse e bëj do të më dojë Allahu dhe do të më duan njerëzit! Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] i tha: "bëhu asket ndaj kësaj bote të don Allahu dhe bëhu asaket ndaj asaj që e posedojnë njerëzit të duan njerëzit" (Tranmeton Ibën Maxheja dhe Tirmidhiu i cili thotë se hadithi është hasen)
Poashtu hadithi "ka shpëtuar ai i cili ka pranuar Islamin, ai që rrizku (që ia ka caktuar Allahu) i tij i mjafton dhe është i kanaqur me të." (Transmeton Tirmidhiu)
Ibrahim Ed-hemi ka thënë: zuhdi është tre lloje: obligativ, vullnetar dhe shpëtues. Zuhdi obligativ është të përmbajturit nga harami ( e ndaluara), zuhdi vullnetar është mosthellimi në gjëra të lejuara kurse ai shpëtues është të përmbajturit nga dyshimet.
Vëlla i nderuar musliman! Dije se zuhdi më i mirë është ai i Pejgamberit [salallahu alejhi ve sel-lem] dhe shokëve të tij të zgjedhur. Librat e kodifikimit të sunnetit janë përplot shembuj ku tregohet zuhdi dhe durimi i tyre, mund të përmendim fjalën e Omerit : kam parë Pejgamberin [salallahu alejhi ve sel-lem] të cilit i kalonte tërë dita e ai krrusej ngaqë nuk gjente as hurmën e llojit më të dobët për t'u ushqyer" (Transmeton Muslimi)
Aishja thotë: "nuk është ngopur familja e Muhamedit me bukë thekri dy ditë njëra pas tjetrës deri sa ka ndërruar jetë Pejgamberi." (Transmeton Muslimi)
Ebu Hurerja thotë: "nuk është ngopur i Dërguari i Allahut dhe familja e tij tre ditë me rradhë me bukë gruri deri sa u nda prej kësaj bote." (Transmeton Muslimi)
Një njeri hyri në shtëpinë e Ebu Dherrit dhe pasi rrotulloi shikimin rreth e përqark tha: o Ebu Dherr! Ku i ke plaçkat e shtëpisë? Ai tha: ne kemi një shtëpi tjetër kah e cila shpresojmë (ka për qëllim xhennetin sh.p.). ai përsëri iu drejtua: patjetër të kesh plaçka përderisa jeton në këtë vend! Ebu Dherri ia ktheu: pronari i shtëpisë nuk na lejon që të mbetemi këtu.
Omer ibën Abdulazizi në një hutbe (ligjerim) të tij tha: kjo botë nuk është vendbanimi i përherhsëm i juaji, Allahu ka caktuar për te zhdukjen kurse për banorët e saj udhëtimin. Sa prej begative të mëdha janë shkatërruar shumë shpejtë dhe sa prej banorëve të lumtur prej saj kanë udhëtuar!
Hasen el Basriu [rahimehull-llah] ka thënë: nënçmoeni dunjanë se pasha Allahun më të lumtur jeni kur nënçmoni dunjanë.
13. Durimi
13. Transmeton Ebu Seid S'ad ibën Malik ibën Sinan El Hudriu [radijallahu anhu] se disa njerëz prej Ensarëve kërkuan diç prej Pejgamberit [salallahu alejhi ve sel-lem] E ai iu dha, ata përsëri kërkuan dhe ai përsëri iu dha derisa u harxhua gjithë ajo që pati, pastaj Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] iu tha: të gjitha të mirat që i posedoj nuk do t'i magazinoj për t'iu privuar nga ato, mirëpo ai i cili përmbahet (nga lypja) Allahu e bën të përmbajtur, atij që i majfton ajo që e posedon Allahu e pasuron, ai i cili soditë thellë Allahu ia ndriçon mendimin kurse asnjërit nuk i është dhënë ndonjë gjë më e mirë se sabri (durimi). (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: " O ju besimtarë, bëni durim, bëhuni të qëndrueshëm kundër armikut, rrini të përgaditur dhe, që të shpëtoni, ruajuni dënimit të All-llahut. (Ali Imran-200), " Thuaj: “O robërit e Mi që keni besuar, keni frikë ndaj Zotit tuaj. Ata që bënë mirë në këtë jetë, kanë të mirë të madhe, e Toka e All-llahut është e gjërë, ndërsa të durueshmive u jepet shpërblimi i tyre pa masë!” (Zumer-10)
Erragib thotë: sabri etimologjikisht d.m.th. të përmbajturit në vështirësi kurse ne terminologji do të thotë: përmbyllja e vetes brenda vijave që i ka caktuar logjika dhe sheriati.
Ibën Haxheri gjatë definimit të sabrit thotë: sabri është mbyllja dhe pengimi i vetes – fjalëve apo veprave - nga hakmarrja në rraste dëmtimi. Ndonjëherë përdoret edhe me kuptimin "butësi" (hilm). Disa dijetarë kanë thënë: durimi gjatë mundimeve është xhihad ndaj egos. Allahu [subhanehu ve teala] e ka bërë natyrën e shpirtit (egos) që të ndiej dhimbje e ngashëri nëse dëmtohet me fjalë ose vepra, për këtë arsye Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] e gjeti veten në gjendje shumë të rëndë kur ia mveshën atij padrejtsinë gjatë ndarjes së plaçkës së luftës, mirëpo ai u sjell me butësi ndaj akuzuesit dhe bëri durim sepse e dinte shpërblimin e madh që fitojnë durimtarët dhe se Allahu [subhanehu ve teala] u jep të mira të panumërta. Durimtari ka shpërblim më të madh se ai që shpenzon pasurinë e tij në rrugë të Allahut, sepse shpërblimi i të dytit shumfishohet deri në shtatëqind herë edhepse e mira ne esencë shpërblehet me dhjetë të ngjashme përveç nëse Allahu dëshiron që ta shumfishoj.
Në hadithin e sipërpërmendur vihet në pah vlera e madhe e sabrit si dhe nxitja në të. Sabri është cilësi e lavdëruar, virtyt i dëshiruar, moral i rrallë, përfundimin e ka të lakmuar, pasojat e kënaqshme, është dobiprurës i madh, shansë për të menduar në atë që të sjell dobi, të ngadalëson në marrjen e qëndrimeve derisa dobia të jetë e vërtetuar dhe rezultati i siguruar.
Sabri është tre llojesh:
01 - sabri ndaj vështirësive që hasim gjatë kryerjes se obligimeve fetare.
02 - sabri ndaj asaj që është e ndaluar në fenë e Allahut duke lënë pas shpine mëkatet, kënaqësitë e ndaluara, si dhe përpjekja që të mos iu afrohemi atyre, nënështrimi i epshit dhe frenimi i tij për të mos rënë në amoralitete. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: E kush iu frikësua paraqitjes para Zotit të vet dhe ndaloi veten prej epsheve, Xhenneti është vendi i tij." (Naziat – 40,41)
03 - sabri në fatkeqësitë e dhimbshme, tragjeditë befasuese dhe në sprovimet çkado që të jenë shkaqet.
Muslimani është i obliguar që të bëjë durim në kryerjen e obligimeve fetare dhe në të kapurit për fenë e Allahut, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "O ju që keni besuar, kërkoni ndihmë me durim e me të falur, se vërtetë All-llahu është me durimtarët." (Bekare-153), "O ju që besuat, kur të konfrontoheni me ndonjë grup, përqëndrohuni dhe përmendni çdo herë All-llahun që të arrini fitoren e dëshiruar." (Enfal-45)
Sabri ndaj peripetive në rrugën e da'ves (thirrjes islame) është prej virtytetve të Pejgamberëve alejhim selam, lidhur më këtë Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "Ti (Muahamed) duro, ashu sikurse duruan të dërguarit e vendosur" (Ahkaf-35), sepse me sabër dhe bindje arrihet grada më e lartë në fe "prija" – imamllëku, siç thotë Allahu [subhanehu ve teala] "Dhe prej tyre Ne bëmë prijës që me urdhërin Tonë udhëzojmë, pasi që ata (që i bëmë prijësa) ishin të durueshëm dhe ndaj argumenteve Tona ishin të bindur." (Sexhde-45)
Këshillimi i njëri tjetrit për të bërë sabër është prej karakteristikave të shoqërisë islame, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "E pastaj të bëhej prej atyre që besuan, që këshilluan njëri-tjetrin për durim dhe që këshilluan për mëshirë (për ndihmë)." (Beled-17)
Thënë në përgjithësi ai i cili bën sabër duke kërkuar me këtë Fytyrën e Allahut [subhanehu ve teala], përfundimi i tij është Xhenneti, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "Edhe ata që patën durim (ndaj të këqiave) për të fituar kënaqësinë e Zotit të tyre dhe që e falën namazin, dhe nga ajo me çka Ne i furnizuam ata kanë dhënë fshehtas e haptas dhe me të mirë e largojnë të keqen. Të tillët kanë përfundim më të mirë. (përfundimi i mirë është) Xhennete të Adnit (vende të përjetshme) ku do të hyjnë ata, edhe prindërit, gratë dhe fëmijët e tyre të cilët kanë qenë vepërmirë ata do t'i vizitojnë engjëjt duke hyrë në secilën derë. (u thonë) Selamun alejkum, me durimin tuaj gjetët shpëtimin; sa përfundim i lavdishëm është ky vend." (RR'ad-23,23,24)
Dije se njërëzit që më së tepërmi sprovohen janë "pejgamberët, pastaj ata më të ngjashmit e më të ngjashmit. Çdonjëri sprovohet sipas të kapurit të tij për fenë, nëse të kapurit të tij është i fortë sprovimi është më i fortë, nëse në të kapurit e tij për fenë ka dobësi atëherë sprovohet sipas asaj dobesie. Vazhdimisht njeriu do të sprovohet derisa të ecë mbi tokë pa asnjë mëkat." (Transmeton Tirmidhiu i cili thotë: hadithi është hasen sahih)
Shembujt që flasin për sabrin e pejgamberëvë janë të shumtë. Ibrahim dhe Ismaili alejhima selam pranuan urdhërin e Allahut me zemërgjërësi dhe sabër derisa Allahu ia lehtësoi Ismailit duke i dhën një kurban. Nuhu [salallahu alejhi ve sel-lem] përjetoi nga populli i tij shumë pengime dhe mospërfillje mirëpo duroi e Allahu [subhanehu ve teala] i fundosi në ujin e vërshuar të gjithë përveç atyre që besuan atë. Poashtu Jakubi, Jusufi,, Ejjubi, Musai, Zekerijjau, Jahja, Isai alejhim selam u sprovuan dhe duruan.
Zotëriu i të gjithë njerëzve, Muhamed ibën Abdullahu [salallahu alejhi ve sel-lem] përjetoi peripeti dhe vështirësi të mëdha nga populli i Taifit. Mendjelehtit, fëmijët dhe robërit e këtij populli e gjuajtën më gurrë derisa ia përgjakosën këmbët, si dhe para kësaj dhe pas ai përjetoi mundime të shumta nga kurejshitët pabesimtarë, më pastaj në medine bëri sabër dhe luftoi derisa vuri themelet e shtetit më të madh që e njohi njerzimi dhe themelet e shoqërisë më të mirë që e pa njerzimi.
Shejhul Islam Ibën Tejmije [rahimehullah] thotë: Allahu [subhanehu ve teala] ka përmendur në Kur'an braktisjen e bukur (hexhër), faljen e bukur të gabimeve dhe durimin e bukur dhe në lidhje me këto është thënë: braktisje e bukur është ajo që bëhet pa cenim, falje e bukur kur ajo bëhet pa qortim kurse sabër i bukur kur nuk ka ankime te krijesat. Ahmed ibën Hanbelit duke qenë në shtrat të vdekjes i është lëxuar se Tavusi ka urrejtur këlthitjet e vdekjes dhe ka thënë: të klithish don të thotë të ankohesh te njerëzit, pas kësaj ai (Ahmedi) nuk ka këlthitë deri sa ka vdekur. Sa i takon ankimeve te Krijuesi kjo gjë nuk e mohon sabrin e bukur siç tregon Allahu [subhanehu ve teala] fjalët e Jakubit [salallahu alejhi ve sel-lem] në Kur'an: "Ai (Jakubi) tha: “Jo, çështjen ua lehtësoi epshi juaj. (mua nuk më ka mbetur tjetër) Durim i mirë, është shpresë që All-llahu do të m'i sjellë të gjithë; Ai është më i dijshmi, më i urti!”, "Ai (Jakubi) tha: “Unë hidhërimin tim dhe pikëllimin tim, ia parashtroj All-llahut, e unë di për All-llahun atë që ju nuk dini”. (Jusuf-83, 86)
Abdulaziz ibën Revvad ka thënë: tre gjëra janë prej thesarit të Xhennetit: fshehja e fatkeqësisë, sëmundjes dhe lëmoshës"
Abdullah ibën Muhamed elHerevij ka thënë: prej margaritarëve të mirësisë është fshehja e fatkeqësisë.
Aun ibën Abdullahu ka thënë: mirësia në të cilën nuk ka aspak të keqe është falenderimi Allahun duke qenë rehat dhe sabri gjatë fatkeqësisë.
14. Turpi dhe vlera e tij
14. Transmeton Imran ibën Husejni [radijallahu anhu] i cili thotë: Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] tha: "turpi nuk sjell vetëm se mirësi" në transmetimin e Muslimit qëndron: "turpi është mirësi në tërësi". (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)
Neveviu thotë: dijetarët thonë se realiteti i turpit është: moral i cili ndikon në lënien e të shëmtuarës dhe pengon mosdhënien e të drejtës çdonjërit që i takon e drejta. Na kanë transmetuar se Ebul Kasim Elxhunejd [rahimehull-llah] për kuptimin e turpit ka thënë: të pamurit e begative dhe të pamurit e mangësive, nga këto të dyja lind një gjendje e cila quhet turp.
Ijadi thotë: sa i përket asaj se i tërë turpi është mirësi apo nuk sjell vetëm se mirësi, është paksa problematike përgjithësimi i këtij kuptimi sepse dikush mund ta shfrytëzojë këtë kuptim për lënien e ballafaqimit me mëkatarin apo e shfrytëzon këtë kuptim për lënien e disa obligimeve. Përgjigjja për këtë është se me fjalën turp në këto hadithe nënkuptohet turpi ligjor i sheriatit. Turpi nga i cili rezulton lënia e disa obligimeve nuk është turp të cilin e miraton sheriati porse ai është paaftësi dhe nënçmim. Ai është quajtur "turp" për arsye se i përngjet turpit ligjor i cili nënkupton lënien e gjërave të shëmtuara. Ibën Haxheri duke spjeguar hadithin e lartëpërmendur thotë: mund që Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka dhënë shenjë se ai që turpin e ka moral të tij në të shumtën e rrasteve mirësia është në të dhe nëse nodh ndonjëherë e kundërta ajo konsiderohet si e paqenë në krahasim me të mirat e tij apo mund të thuhet se turpi është bërë adet i tij dhe pjesë e pandarë e moralit të tij dhe me këtë tërheq të mirën dhe mirësia ndodh prej vetë atij dhe shkakut (turpit).
Turpi është dy lloje:
- turpërimi nga Allahu [subhanehu ve teala] kur dëshiron të bëj ndonjë gjë (të turpshme) e cila i bie ndërmend.
- Turpërimi nga krijesat gjatë kryerjes së veprave apo fjalëve të cilat janë të neveritura.
Të dy llojet e sipërthëna janë të lavdëruara, vetëm se, njëri është obligativ kurse tjetri vullnetar. Turpi gjatë largimit nga haramet është obligativ kurse gjatë lënies së gjërave të urrejtura nga njerëzit është vullnetar.
Muslimani obligohet që të stoliset me këtë virtyt për shkak se kjo veti paraqet tërë fenë. Ajo është degë e imanit (besimit), moral i Islamit siç është thënë "çdo fe ka moralin e saj kurse morali i Islamit është turpi" (Transmeton Ibën Maxhe). Turpi është çelës i çdo të mire, me forcën e tij shtohet mirësia, dobësohet e keqja kurse më dobësine e tij dobësohet mirësia dhe shtohet veprimi i të keqes sepse turpi është pengesë ndërmjet njeriut dhe ndalesave (harameve).
Ibën Ebi Dunja transmeton se Vehb ibën Munebih ka thënë: imani është i zhveshur e rrobet e tij janë devotshmëria, stolia e tij është turpi, pasuria e tij është nderi, pastaj tha: kam dëgjuar një beduin duke recituar:
Jo, pasha babën tënd nuk ka mirësi në këtë jetë
As që ka dunja kur turpi s'ekziston
Njeriu jeton derisa në të turpi ka mbetë
E druri pa lëvore nuk mund të gjalleron
Muslimani obligohet që të turpërohet nga Allahu [subhanehu ve teala] ashtu siç duhet, të mos shfrytëzojë begatitë e Allahut duke i bërë mëkat Atij, të mos e gjejë veten në vende të ndaluara, të shkon në vende që e ka urdhëruar Allahu. Transmeton Abdullah ibën Mes'udi [radijallahu anhu] se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] një ditë u tha disa njerëzve prej shokëve të tij: "turpërohuni nga Allahu ashtu siç meriton Ai! Ata thanë ;O i Dërguar i Allahut ne turpërohemi falë Allahut. Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] përsëri tha: jo kështu porse turpërimi i vërtetë ndaj Allahut është ta ruash kokën dhe atë që është në të (mendjen), barkun dhe atë që mban në të, të përkujtosh vdekjen dhe sprovën. Ai i cili dëshiron Ahiretin braktis zbukurimet e kësaj bote, e ai i cili i bën këto është turpëruar nga Allahu ashtu siç meriton." (Transmeton Tirmidhiu)
Aliu [radijallahu anhu] ka thënë: kush i mbështjell rrobet e tij me turp nuk ia shohin njerëzit të metat.
Ebu Musa el-Esh'arij ka thënë: unë hy në shtëpinë time të errët për t'u pastruar dhe kërrusem ngaqë turpërohem nga Zoti im.
15. Bujaria
15. Transmeton Ebu Hurerja [radijall-llahu anhu] se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: "Allahu i Lërtëmadhëruar thotë: shpenzo që të shpenzoj për ty, pastaj tha: Dora e Allahut është përplot, nuk e pakëson shpenzimi i përhershëm, natën dhe ditën. Më pas vazhdoi: a e shihni shpenzimin e Tij që prej krijimit të qiellit dhe tokës, nuk është pakësuar ajo që është në Dorën e Tij. Arshi i Tij është mbi ujë dhe në Dorën e Tij është peshorja e ul atë ose e ngrit" (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanheu ve teala] thotë: "çkado që t'u jepni të tjerëve nga pasuria, ajo do t'u kompensohet në mënyrë të plotë duke mos u dëmtuar ju." Dhe "Pra çkado që të jepni nga pasuria, s'ka dyshim se atë All-llahu e di shumë mirë." (Bekare – 272,273)
Dije, Allahu më mëshiroftë mua dhe ty, se çdonjëri i cili ka udhëhequr në periudhën e injorancës apo të Islamit, derisa është bërë i njohur me famë të lartë, i janë nënshtruar njerëzit, kanë marrë udhën për tek ai i afërti dhe i largëti, fama e tij nuk është arritur përveç se duke i ushqyer njerëzit dhe duke i nderuar mysafirët. Të gjithë njerëzit me pervojë përgjatë historisë, fetarët e dashamirët e të bukurës janë të një mendimi se gjëja më e mirë që njeriu mund ta siguroj për veten në këtë botë dhe gjëja më madhështore që mund ta lë pas vete është bujaria, shoqërimi me bujarët sepse bujaria rezulton përmendjen për të mirë dhe të ngritë famën.
Ai i cili shpenzon, obligohet që me këtë vepër të kërkon kënaqësinë e Allahut "çkado që të jepni nga pasuria, e keni për veten tuaj, po mos jepni për tjetërkë, por vetëm për hir të All-llahut" (Bekare – 272) kurse sa i përket shpenzimit për t'u mburur, kjo nuk është bujaria që lëvdohet, madje mund të jetë edhe mëkat nëse bëhet me mendjemadhësi ndaj robërve të Allahut.
Bujaria ka shumë dobi, prej tyre:
- Allahu [subhanheu ve teala] ia kompenson shpenzuesit "e çkado që t'u jepni të tjerëve nga pasuria, ajo do t'u kompensohet në mënyrë të plotë duke mos u dëmtuar ju." (Bekare 272), siç është përmenduar edhe në hadithin e lartëpërmenduar: "Shpenzo që të shpenzoj për ty". Poashtu Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] thotë: "derisa një njeri ecte ne një hapsirë, dëgjoi një zë që vinte nga një re: ujite kopshtin e filanit, pastaj ajo re lëvizi derisa lëshoi ujin mbi një tokë të djegur nga nxehtësia dhe ja, kur pashë ujin të mbledhur në një gropë. Ky njeri përcolli renë dhe kur arriti te vendi në të cilin ishte lëshuar uji pa një njeri i cili po mundohej të depozitoj ujin dhe i tha: o rob i Allahut, si e ke emrin? Ai ia përmendi emrin që e kishte dëgjuar prej resë, pastaj i tha: përse më pyet për emrin tim? Iu përgjigj: unë dëgjova një zë në renë e cila e lëshoi ujin i cili thoshte: ujite kopshtin e filanit duke prmenduar emrin tënd, për këtë dëshiroj të dij se ç'vepron me këtë kopsht? U përgjigj: pra pasi e kërkove këtë gjë po të tregoj se prodhmin që fitoj nga kjo tokë, një të tretën e saj e jap lëmoshë, me një të tretën ushqehem unë dhe familja ime kurse një të tretën e kthej përsëri në këtë tokë." (Transmeton Muslimi)
- Allahu [subhanheu ve teala] ia shumfishon pasurinë shpenzuesit " Shembulli i pasurisë së atyre që e japin në rrugën e All-llahut është si një kokërr prej të cilës mbijnë shtatë kallinj, ndërsa në secilin kalli ka nga njëqind kokrra. All-llahu ia shumëfishon (shpërblimin) atij që dëshiron, All-llahu është Bujar i Madh, i di qëllimet." (Bekare – 261)
- Shpenzuesi shpreh frikën e tij prej zjarrit të Xhehennemit "Frikojuni prej zjarrit qoftë edhe me gjysëm hurme" (Transmeton Buhariu)
- Gjëja më e mirë më të cilën njeriu mjekohet është lëmosha "mjekoni të sëmuarit tuaj me lëmoshë" (Transmeton Bejhakiu)
- Shpenzimi i pasurisë është mbrotje e saj "mbroni pasuritë tuaja me zekat" (Transmeton Bejhakiu)
- Bujaria është prej cilësive të lavdëruara tek Allahu [subhanheu ve teala] "Allahu është i Mirë dhe e do të mirën, i Pastër dhe e do pastërtinë, Bujar dhe e do bujarinë" (Transmeton Tirmidhiu i cil ithotë: ky hadith është garib kurse Halid ibën Iljas është i dobët)
- Dora e cila jep është më e mirë se dora e cila merr "Dora e lartë është më e mirë se dora e poshtme" (Transmeton Muslimi)
- Bujaria i mbulon shumë të meta të njeriut, thotë Imam Shafiju [rahimehull-llah] : mbulohu me bujari sepse siç është thënë çdo të metë e mbulon bujaria.
Çdo musliman duhet të stoliset më këtë cilësi e në veçanti davetxhinjtë (thirrësit islam) për shkak efektit që ka kjo cilësi për të pranuar njerëzit Islamin. Enesi [radijall-llahu anhu] thotë: "nuk ka lypur ndonjëri prej Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] diçka vetëm se ia ka dhënë. Njëherë i erdhi një njeri, e Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] i dha një tufë të madhe dhensh sa mund të zinte hapsira mes dy kodrave, e pastaj kthehet te populli i tij dhe iu thotë: o njerëz! Pranoeni Islamin sepse Muhamedi jep sikur ai i cili nuk i frikohet skamjes. Enesi [radijallahu anhu] thotë: edhepse njeriu prononte Islamin për shkaqe të dunjasë, nuk kalonte përveç një kohës së shkurtër dhe Islami bëhej më i dashur për të se sa tërë dunjaja dhe ajo që është në të." (Transmeton Muslimi)
Transmeton Ibën Abbasi [radijall-llahu anhu] i cili thotë: "Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka qenë njëriu më bujar. Bujaria edhe më tepër i shtohej në muajin e Ramazanit kur takonte Xhibrilin. Xhibrili takohej me të çdo natë të Ramazanit dhe ia dëgjonte leximin e Kur'anit, pra Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ishte më bujar se era e lehtë"
Ibën Ebi Hatimi me sened të tij transmeton se Alij ibën Ebi Talibi [radijall-llahu anhu] ka thënë: Atij që Allahu i ka dhënë pasuri le ta shfytëzojë atë për mbajtjen e lidhjeve farefisnore, për mikpritje të mirë, për ti ndihmuar nevojtarit, robit, udhëtarit, të mjerit, të varfërit, muxhahidit dhe le të jetë durimtar në fatkeqësi sepse me këto cilësi fitohet bujaria në këtë dunja dhe fama në Ahiret;
Është pyetur Haseni [radijall-llahu anhu] : cili është bujar? Është përgjigjur: ai i cili po të posedonte tërë dunjanë do ta shpenzonte atë dhe përsëri do të mendonte se edhe më tej ka obligime.
Transmetohet se Hudhejfe elAdevij ka thënë: ditën kur ngjau beteja e Jermukut u nisa për të kërkuar djalin e axhës tim në mesin e të vrarëve. Me vete kisha pakëz ujë dhe mendoja që nëse akoma ka frymëmarje do t'i jap nga uji që kisha me vete. Kur e gjeta në mesin e viktimave, iu afrova dhe i thash: të të jap ujë? Ai më dha shenjë pozitive. Ndërkohë dëgjuam një këlthitje dhe djali i axhës më dha shenjë që të shkoj te personi që këlthiste dhe ujin që kisha t'ia jap atij. Kur arrita tek ai e pash se ishte Hisham ibën Asi të cilin e pyeta: dëshiron ujë? Ai më dha shenjë pozitive mirëpo në këtë momënt dëgjuam një këlthitje tjetër dhe Hishami më dha shenjë që të shkoj tek i treti dhe ujin që kisha t'ia jap atij. Kur shkova, ai veç më kishte vdekur. U ktheva te Hishami mirëpo e gjeta të vdekur. U ktheva edhe te djali i axhës tim mirëpo edhe ai kishte vdekur.
Një njeri prej fisit Kurjesh ishte nisur në udhë. Duke udhëtuar takoi një udhëtarë në mes të rrugës të cilin e kishte lodhur udha dhe e kishte molisur sëmundja. i sëmuri i tha kurejshitit: zotëri më ndihmo! Kurejshiti urdhëroi djalin e tij që pasuria që i kishte mbetur ta shpenzojë për këtë udhëtarë të sëmurë dhe djali i lëshoi në prehër katër mijë dirhem. I sëmuri deshi që të ngritet në këmbë mirëpo nuk mundi për shkak dobësisë dhe filloi të qajë. Kurejshiti i tha: pse qan, nuk mundesh të pamvarësoshesh me atë që ta dhamë? Ai ia ktheu: jo për Zotin, por m'u kujtua dobia që ka toka nga bujaria yte dhe kjo më bëri të qaj.
Kur Kajs ibën S'ad ibën Ibaden e kaploi sëmundja, shumë pak prej vëllezërve të tij muslimanë e vizituan. Pasi që pyeti për këtë i thanë: ata turpërohen të të vizitojnë për shkak borxheve që të kanë marrë. Kajsi tha: Allahu e poshtëroftë pasurinë e cila i pengon vëllezërit të më vizitojnë, pastaj urdhëroi një tellall që të thërret: të gjithë ata që i kanë borxh Kajsit e kanë të falur. Në mbrëmje gati që nuk i thehet pragu i derës nga vizita e madhe e njerëzve.
16. Përdëllimi
16. Aishja [radijall-llahu anhu] thotë: Pejgambri [salallahu alejhi ve sel-lem] thotë: "Allahu është Përdëllimtarë dhe e don përdëllimin, jep për përdëllimin atë që nuk e jep për egërsinë dhe atë që nuk jep për asgjë tjetër." (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanheu ve teala] thotë: "Ti (Muhammed) merre të lehtën, urdhëro për të mirë dhe hiqu prej të padijshmëve." (A'raf – 199)
Nga hadithi i lartëpërmenduar mësojmë vlerën e përdëllimit, butësisë dhe nxitjen për t'u stolisur me këtë virtyt, siç kuptojmë qortimin e egërsisë dhe se përdëllimi është shkak i çdo mirësie.
Kuptimi i pjesës së hadithit "jep për përdëllimin atë që nuk e jep për egërsinë" është : së bashku me përdëllimn rezultojnë vepra të cilat nuk vijnë me të kundërtën e tij (përdëllimit). Disa mendojnë se kuptimi është: Allahu shpërblen përdëllimin me atë që nuk shpërblen cilësitë tjera. Hafidh ibën Haxheri e konsideron mëndimin e parë më të saktë derisa Neveviu mendimin e parë.
Muslimani duhet që të stoliset me këtë virtyt të lartë, sepse Allahu [subhanheu ve teala] e don këtë virtyt dhe është shkak për shumë mirësi. Ai i cili privohet nga ky virtyt në realitet është privuar nga mirësia, Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] thotë: "Kush privohet nga përdëllimi është privuar nga mirësia" (Transmeton Muslimi).
Çdo gjë është e bukur nëse aty ka përdëllim dhe [do gjë është e shëmtuar shëmtuar nëse nuk ka përdëllim, Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] thotë: "Përdëllimi nëse është në një gjë ajo është e bukur e nëse hiqet nga ajo atëherë shëmtohet" (Transmeton Muslimi).
Ai i cili e ka këtë cilësi nuk hyn në zjarr, Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] thotë: "a doni t'ju tregoj cili nuk hyn në zjarr? Çdonjëri i cili është i afërt, i butë dhe i lehtë për njerëzit" (Transmeton Tirmidhiu i cili thotë: hadithi është hasen garib).
Përdëllimi nuk kërkohet vetëm ndërmjet njerëzve porse Islami thërret që të jemi të butë edhe me kafshët, siç thotë Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] "Allahu [subhanheu ve teala] e ka obliguar mirësinë për çdo gjë, kur të vritni lehtësoeni vrasjen, kur të therrni lehtësoeni therjen, mprehni thikat dhe rehatoni kurbanet" (transmeton Muslimi)
Transmetohet se një beduin hyri në xhami e Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ishte ulur. Beduini bëri një lutje: o Zot! Më fal mua dhe Muhamedin dhe mos e fal askënd tjetër përpos neve! Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] qeshi dhe tha: e ngushtove të gjërën. Më pas beduini shkoi në një kënd të xhamisë dhe përmjerri. Një kohë më vonë pasiqë beduini kishte kuptuar gabimin tha: kur më pa Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] m'u afrua, nuk më qortoi as që më shau por më tha: kjo është xhami dhe nuk përmirret në të, është ndërtuar për t'u përmenduar Allahu dhe për t'u falur. Më pas Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] urdhëroi që të hidhet një enë me ujë për të pastruar vendin." (Transmeton Ibën Maxhe, kurse hadithi është edhe në Sahihul Buhari shkrutimisht)
Enesi [radijall-llahu anhu] thotë se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] shkoi te gratë e tij të cilave iu printe gjatë udhëtimit i quajturi Enshexhe. Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] tha: mjer për ty o Enshexhe, me qelqin sillu me kujdes" (Transmeton Muslimi)
17. Sjellja me butësi
17. Transmeton Ibën Abbasi [radijallahu anhu] se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] i ka thënë Eshexh ibën Abdulkajsit: "ti i posedon dy cilësi të cilat i don Allahu [subhanehu ve teala]: sjellja e butë dhe maturia." (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "ata që e frenojnë mllefin, që u falin (të keqen) njerëzve, e All-llahu i do bamirësit." (Ali Imran – 134) dhe "Ti (Muhammed) merre të lehtën, urdhëro për të mirë dhe hiqu prej të padijshmëve." (A'raf – 199)
Është thënë se sjellja e butë (el-hilm) është gllabërimi i mllefit. Gjithashtu sjellja e butë është definuar si: frenimi i vetes në rraste kur kritikohet apo sulmohet, për të mos rënë në atë që s'është e dëshiruar. Sjellja e butë përfshinë njohjen e drejtë, durimin, maturinë, përmbajtjen kurse nuk është bashkuar një gjë me një tjetër më bukur se sa falja e gabimit me mundësinë për hakmarrje.
Në një fjalë të urtë thuhet: nuk është i butë ai që kur i bëhet padrejtësi sillet me butësi e kur t'i jepet mundësia hakmirret por i butë është ai i cili kur i bëhet padrejtësi sillet me butësi kurse kur i jepet mundësia për t'u hakmarrë ia falë.
Dijetari Damre ka thënë: sjellja e butë (el-hilm) është shkallë më e lartë së mendja (logjika) sepse Allahu [subhanehu ve teala] është quajtur me këtë emër (El Halim) dhe kjo e bën më të lartë, pastaj nuk është quajtur me këtë emër në Kur'an përveç Ibrahimit dhe Ismailit alejhima selam, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "S'ka dyshim, Ibrahimi ishte shumë i ndieshëm dhe i butë." (Teube – 114), gjithashtu për Ismailin alejhisselam thotë: "Ne e gëzuam atë (Ibrahimin) me një djalë që do të jetë i butë (i sjëllshëm). (Saffat – 101)
Njeriu me sjellje të butë është me pozitë të lartë, i lavdëruar, veprat e tij janë të pranuara. Sjellja e butë është më e bukur se çdoherë atëherë kur rrjedh nga ai që ka mundësi për t'u hakmarrë. Që këndej, konkludojmë se sjellje të butë e të mirë ka ai i cili Pejgamberin [salallahu alejhi ve sel-lem] e merr shmbulltyrë, prijës në çdo cilësi të moralit, stoliset me to, ec rrugës së tij dhe me këtë Allahu [subhanehu ve teala] i jep të mira të shumta kurse në botën tjetër shpërblime të panumërta.
Transmeton Abdullah ibën Mes'udi [radijallahu anhu] i cili thotë: "ditën kur Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ndau plaçkën e luftës së Hunejnit, një prej Ensarëve tha: kjo ndarje nuk është bërë për hir të Allahut. Abdullah ibën Mes'udi thotë: shkova te Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] dhe pasi e lajmërova për këtë fjalë iu ndërua fytyra e pastaj tha: Allahu e mëshiroftë Musain, është dëmtuar edhe më shumë se kjo mirëpo ka duruar." (Transmeton Buhariu). Mendo vëlla i nderuar si ka bërë durim Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] dhe është sjellë butë me këtë njeri prej Ensarëve.
Transmetohet se dy njerëz vurën bast nëse munden të zemërojnë Ahnefin. Njëri prej tyre shkoi te Ahnefi dhe i shprehi dëshirën për t'u fejuar me nënën e tij. Ahnefi tha: nuk po të refuzoj për të të nënçmuar e as për atë se s'dua të të bëj dhëndër, mirëpo për shkak se nëna ime ka shumë vjet kurse ti ke nevojë për një grua të re që dashuron dhe që lind, që mëson nga morali yt dhe përfiton nga sjellja yte. Tash kthehu te shokët dhe lajmëroi se nuk më ke zemëruar!
Një njeri tjetër shkoi te Muaviju [radijallahu anhu] për të kërkuar prej tij që të fejohet me nënën e tij. Muaviju [radijallahu anhu] e pyeti: ç'të shtyri të interesohesh për nënën time kur e di se ajo është e shtyrë në moshë? Ai tha: po, kam dëgjuar se ajo është e shtyrë në moshtë! Muaviju përsëri i tha: ndoshta ke patur për qëllim që të zemërosh zotëriun e fisit Temim (e ka për qëllim veteveten)? Ai u përgjigj: po, e Muaviju ia ktheu: shko se nuk mundesh!
Një njeri e shau Ebu Dherrin [radijallahu anhu] e ai i tha: mos vazhdo të më shashë dhe lër vend për pajtim sepse ne nuk ia kthejmë atyre që bëjnë mëkate Allahut duke na sharë me më shumë se sa të rrespektojmë Allahun.
18. Falja e gabimeve
18. Transmeton Ebu Hurerja [radijallahu anhu] se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: "Asnjë lëmoshë nuk e pakëson pasurinë, ai që i falë gabimet Allahu ia shton krenarinë kurse ai që për hir të Allahut bëhet modest Allahu e ngrit." (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "le t'ua falin (gabimin) dhe mos t'ua zënë për të madhe. A nuk dëshironi që All-llahu t'u falë. All-llahu falë dhe mëshiron shumë." (Nur – 22) dhe "Ti (Muhammed) merre të lehtën, urdhëro për të mirë dhe hiqu prej të padijshmëve." (A'raf – 199)
Dijetarët rreth hadithit të lartëpërmendur kanë dhënë dy mendime:
- Mendimi i parë: nga hadithi mirret kuptimi i parë që na bie në sy e ai është: çdokush që njihet me falje të gabimeve bëhet prijës i njerëzve, i madh në zemrat e tyre dhe me këtë i shohet krenaria dhe nderi.
- Mendimi i dytë: ai i cili i posedon ato cilësi shpërblimin dhe krenarinë e gjenë në Ahiret.
Dije së kënaqësia e faljes së gabimeve është më e mirë se kënaqësia e hakmarrjes sepse kënaqësinë e të parës e pason përfundimi i lavdëruar kurse të dytën pikëllimi i keqardhjes.
Omeri [radijallahu anhu] ka thënë: falja më e mirë është kur ka mundësi për hakmarrje kurse synimi më i mirë kur ka aftësi për të kryer veprën.
Seid ibën Musejjebi [rahimehullah] ka thënë: të gabojë gjykatësi e të falë gabimin është më mirë se të gabojë e të dënojë veprën.
Transmetohet se Lukmani i ka thënë birit të tij: ka gënjyer ai i cili thotë se e keqja e shuan të keqen, nëse kjo është e vërtetë le të provojë zjarrin me zjarr, pastaj le të shikojë a e shuan njërin me tjetrin! E vërteta është se e mira e shuan të keqen sikur që uji e shuan zjarrin.
Transmetohet se një njeri i ka thënë halifes Mensur kur ai fitoi luftën në Sham banorët e të cilit luftuan kundër tij: o udhëheqës i besimtarëve! Hakmarrja është drejtësi kurse falja vlerë e lartë, e ne lusim Allahun që udhëheqësi ynë të zgjedhë për vete gradën më të lartë e të mos zgjedh gradën më të keqe.
Në një fjalë të urtë qëndron: përparësi më të madhe për falje ka ai që ka më tepër mundësi për hakmarrje kurse mendje më të mangët ka ai që i bën padrejtësi më të dobëtit.
Halifja Me'mun ka thënë: dëshirova që kriminelët të dijnë mendimin tim rreth faljes që t'ju rehatohen zemrat.
Ia sollën Me'munit një njeri i cili kishtë bërë gabim dhe i tha: a je ti ai i cili ka bërë këtë e këtë? Ai u përgjigj: po, unë jam o prijës i besimtarëve! Unë jam ai i cili e dëmtova veteveten duke u mbështetur në zemërgjërsinë (faljen) tënde. Me'muni pas këtyrë fjalëve ia fali gabimin.
Zoti ynë! Sikur të mos ishte dëshira yte për të falur nuk do të ekzistonin ata që të kundërshtojnë me mëkate, dhe sikur të mos ishte falja yte nuk do të hynte askush në Xhennet, na dhuro faljen dhe bujarinë tënde, o Dhurues i Madh!
19. Modestia
19. Transmeton Ijad ibën Himari se Pejgamberi [salallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: "Allahu më shpalli mua: bëhuni modest, mos mburreni njëri ndaj tjetrit as mos i bëni padrejtësi njëri tjetrit." (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "E të jeshë modest ndaj besimtarëve që të pranuan ty." (Shuara – 215) dhe "O ju që besuat! Kush largohet nga feja e vet (i bën dëm vetes) s'ka dyshim se All-llahu do të sjellë një popull që Ai e do atë (popull) dhe ata e duan Atë (Zotin), (një popull) që është modest e i butë ndaj besimtarëve, por i ashpër dhe i fortë ndaj mohuesve." (Maide – 54)
Në këtë hadith nxitemi për të qenë modest dhe të largohemi nga mendjemadhësia. Çdo i mençur obligohet që të jetë modest dhe të largohet nga mendjemadhësia. Edhe sikur të mos ishte e vërtetë se me modesti ngritet njeriu prapseprap do të obligohej të stoliset me modesti.
Modestia është dy lloje: njëra është e lavdëruar kurse tjetra e qortuar. Modesti e lavdëruar është: të mos fyesh robërit e Allahut dhe të mos nënvlerësosh ata. Modestia e qortuar është: modestia ndaj të pasurve për të arritur diçka nga pasuria e tyre.
I mençuri duhet që të largohet nga modestia e qortuar në të gjitha rrastet, dhe të shoqëroj modestinë e lavdëruar në të gjitha aspektet.
Njerëzit më të mirë janë ata që janë modest megjith famën e tyre, asketët që kanë pasuri, të drejtit edhepse kanë fuqi. Njeriu nuk e len modestinë vetëm nëse mendjemadhësia është rrënjosur në të. Çdonjëri i cili shtirret mendjemadh ndaj njerëzve është i dashuruar në vetevete, kurse pëlqimi i vetevetes është zili ndaj mendjes se vet, nuk kam parë asnjë që është sillë me mendjemadhësi ndaj më të dobtëve përveç se Allahu e ka nënçmuar te më të ngriturit.
Thotë K'abi [radijallahu anhu] : Allahu [subhanehu ve teala] kur ia jep robit të Tij një dhunti në këtë botë e ai falenderon Atë dhe bëhet modest, Allahu i jep edhe dobinë e asaj dhuntie në këtë botë dhe ia ngritë gradët në botën tjetër, e nëse i jep ndonjë dhunti, e ai nuk falendëron Allahun e as që bëhet modest Allahu e privon nga dobia e asaj dhuntie në këtë botë kurse në botën tjetër nëse Allahu don e fut në një shtresë të Xhehennemit për ta dënuar, ose ia falë.
Ibrahim ibën Esh'ath e pyeti Fudajlin se ç'është modestia? Ai u përgjigj: modesti është ti nënshtrohesh të vërtetës dhe ti përkulesh asaj edhe nëse e dëgjon prej fëmiut po edhe nëse e dëgjon të vërtetën nga njeriu më injorant përsëri duhet ta pranosh.
Abdullah ibën Mubareku ka thënë: kulmi i modëstisë është të ulësh veten në pozitë të varfanjakut e t'ia bësh më dije se nuk je më me vlerë se ai pse je më i pasur dhe të ngritish veten në pozitë të pasanikut dhe t'ia bësh me dije se nuk është më me vlerë se ti pse është më i pasur.
Është pyetur Abdulmeliku: cilët njerz janë më të mirë? Ka thënë: modesti edhepse ka pozitë të lartë, asketi edhepse ka pasuri, ai që nuk dëshiron të ngritet mbit tjerët.
Ibën Semmaku hyri te Harun Rashidi dhe i tha: o prijës i besimtarëve, pasha Allahun, modestia yte megjith pozitën e lartë që ke është më e lartë se sa vet pozita. Haruni i tha: shumë fjalë të bukur the! Ai përsëri tha: o prijës i besimtarëve! Njeriu të cilit Allahu [subhanehu ve teala] i ka dhënë bukuri, famë, pasuri dhe ruan nderin, u ndihmon të varfërve dhe është mdest regjistrohet në Librin e Allahut prej njerëzve të veçantë të Tij. Harun Rashidi urdhëroi ti sjellin njgjyrë dhe fletë e pastaj rregjistroi këto fjalë me dorën e tij.
20. Heshtja dhe ruajtja e gjuhës
20.Transmeton Ebu Hurejra [radijall-llahu anhu] se Pejgamberi [alejhi selam] ka thënë: " Kush beson Allahun dhe Ditën e Ahiretit le të thotë fjalë të mira ose le të hesht. Kush beson Allahun dhe Ditën e Ahiretit le të nderoj fqiun. Kush beson Allahun dhe Ditën e Ahiretit le të nderoj mikun." (Trasnmeton Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "Mos iu qas asaj për të cilën nuk kë njohuri, pse të dëgjuarit, të pamët dhe zemra, për të gjitha këto ka përgjegjësi." (Isra – 36), "Që ai nuk hedh ndonjë fjalë e të mos jetë pranë tij përcjellësi i gatshëm." (Kaf – 18)
Fjala "kush beson Allahun dhe Ditën e Ahiretit" e ka kuptimin: kush beson me besim të plotë që të shpëton prej dënimit të Allahut dhe që të shpien kah kënaqëisa e Tij. "Ose të thotë fjalë të mira ose të hesht" sepse ai i cili beson me besim të vërtetë frikohet prej kërcnimit të Allahut, shpreson shpërblmin e Tij, mundohet të zbatojë urdhërat, të largohet prej ndalesave dhe ajo që është më e rrëndësishmja kontrollimi i gjymtyrëve për të cilat kujdeset dhe për të cilat do të pyetet, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: " të dëgjuarit, të pamët dhe zemra, për të gjitha këto ka përgjegjësi." (Isra – 36) dhe " Që ai nuk hedh ndonjë fjalë e të mos jetë pranë tij përcjellësi i gatshëm." (Kaf – 18) kurse rrëshqitjet e gjuhës janë të shumta …
Disa dijetarë rreth kuptimit të hadithit kanë thënë: kur njeriu dëshiron të flet, mendon: nëse ajo që do të flet është mirësi e sigurtë që shpërblehet atëherë le të flet në të kundërtën duhet të heshtë pa marrë parsysh a i bëhet e qartë se ajo fjalë është e ndaluar (haram) e urrejtur (mekruh) apo as e lavdëruar as e urretjur (mubah). Në bazë të kësaj përfundojmë se fjalët që vlerësohen si "mubah" preferohet që të lihen e të mos shprehen nga frika që mos të tërheq fjala fjalën e të flet fjalë të urrejtura ose të ndaluara, sepse kjo gjë ka gjasa të mëdha të ndodhë, " Që ai nuk hedh ndonjë fjalë e të mos jetë pranë tij përcjellësi i gatshëm." (Kaf – 18)
Neveviu thotë: "ky hadith qartë na mëson se njeriu nuk duhet të flet vetëm nëse fjala është e mirë, mirësia e të cilës është e qartë, e nëse dyshon në mirësinë e saj atëherë hesht.
Fjala "le të nderoj fqiun", "le të nderoj mikun" na jep të kuptojmë obligimin ndaj fqiut dhe mikut si dhe bamirësia ndaj tyre. i men[uri obligohet që vazhdimisht të heshtë drisa të folurit nuk është obligativ. Sa shumë janë ata që pendohen pasi që flasin, kurse të paktë janë ata që pendohen pse kanë heshtur. Njerëzit më të dëshpruar dhe më të sprovuar janë ata që kanë gjuhë llafazane dhe zemër të vulosur. Gjuha ka dhjetë karakteristika dhe [do i men[ur obligohet që t’i mëson ato e të vëndojë [do karakteristikë në vendin e saj: ajo është mjet për sqarim, dëshmitare që lajmëron atë gjë gjindet në zemër, flet për të kthyer përgjigjen, ndërmjetëson për të arritur nevojat, përshkruese për t'u njohur gjërat, nëpërmjet saj largohet zemërimi, sjellet dashuria, është realksuese dhe pastruese për zemrat dhe krenare më të cilën largon brengat.
Kurse: heshtja është shpëtim, si [ është thënë në një fjalë të urtë: kush heshtë shpëton.
Transmeton Ibën Ebi Hatimi se K'ab ibën Maliku ka thënë: shpëtimi është dhjetë pjesë, nëntë prej tyre janë në heshtje.
Gjithashtu tranmetohet se Abdullah ibën Mes'udi ka thënë: pasha Atë pos të Cilit nuk ka zot tjetër, ajo që më tepër meriton burgim të gjatë është gjuha.
Thuhet se pasi që Junusi [alejhi selam] doli prej barkut të balenës shoqëronte heshtjen dhe pasiqë u pyet për këtë, tha: të folurit më çoi në barkun e balenës.
Imam Shafiu [rahimehull-llah] ka thënë: nëse ndonjëri prej jush dëshiron të flet atëherë lë të mëndojë: nëse e sheh se ka dobi flet e nëse dyshon nuk flet derisa të bindet se dobia qëndron në të folurit.
Tregohet se janë mbledhur katër njerëz të urtë dhe njëri prej tyre tha: më tepër kam mundësi të kundërshtoj atë që s'e kam thënë se sa atë që e kam thënë. Tjetri tha: të pendohem pse nuk kam folur është më e dashur për mua se sa të pendohem nga ajo që e kam thënë. i treti tha: kur e flas një fjalë ajo më zotëron kurse kur nuk e flas atë e zotëroj unë. i katërti tha: habitem me atë që flet një fjalë e cila nëse i përshkruhet atij që e ka thënë i bën dëm e nëse nuk i përshkruhet nuk i bën dobi.
21. Zbatimi i amanetit
21. Hudhejfeja [radijall-llahu anhu] thotë: na ka treguar Pejgamberi [alejhi selam] dy hadithe, njërin prej e tyre e kam parë në praktikë kurse tjetrin pres që ta shoh. Hadithi i parë është: "Amaneti është vënduar thellë në zemrat e burrave, pastaj ka zbritur Kur'ani dhe e kanë mësuar këtë cilësi prej Kur'anit si dhe prej sunnetit." Më pas na rrëfeu për humbjen e amanetit, pra Pejgamberi [alejhi selam] tha: "Kur njeriu do të shtrihet të flejë do t’i mirret amaneti nga zemra dhe do të lë tragje të lehta, pastaj kur të flej përsëri do t’i mirret amaneti dhe në zemër do t’i mbeten tragje sikur që mbeten në dorë nga puna e rrëndë ashtu sikur t’i mëshosh një gaceje me këmbë derisa të bëhet copë thëngjilli e shuar të cilën e sheh se nuk ka gjë në të pastaj i mëshoi një guraleci me këmbë dhe tha: njerëzit do të kenë mardhënie tregtare ndërmjet tyre dhe gati se asnjëri nuk do të zbatoj amanetin, derisa do të thuhet: në filan fisi gjindet një njeri besnik (që zbaton emanetin) dhe do të thuhet për atë njeri: sa i përmbajtur që është! Sa i mirë dhe i men[ur që është! E ai nuk ka në zemrën e tij iman (besim) as sa një kokër." (Thotë Hudhejfeja): unë kam arritur një kohë kur nuk ishte me rrëndësi se me cilin kishe mardhënie tregtare, nëse ishte musliman feja e bënte besnik e nëse ishtë i krishterë ose jehudij, udhëheqësi i tyre i obligonte zbatimin e amanetit, kurse sot nuk mund të kem mardhënie tregtare vetëm se me filanin dhe filanin. (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thtoë: "All-llahu ju urdhëron që t'u jepni amanetin të zotëve të tyre." (Nisa – 58) dhe "Ne u ofruam emanetin (obligimet) qiejve, tokës dhe maleve, e ato nuk deshën ta marrin përsipër atë dhe u frikësuan prej tij, ndërsa njeriu atë e mori mbi vete; dhe ai i bëri padrejtë vetes, dhe ishte i padijshëm." (Ahzab – 72)
Amaneti në kuptimin e tij të gjërë don të thotë: të gjitha veprat me të cilat Allahu [subhanehu ve teala] e ka obliguar njeriun.
Kuptimi i hadithit është se amaneti do të largohet nga zemrat e njerëzve pak nga pak. Kur një pjesë e tij të largohet do të humbas drita e tij dhe do ta pason një errësirë me gjurmë të lehta, kur të largohet edhe pjesa tjetër atëherë gjurmët do të jenë edhe më të rrënda. Më pas përngjasohet largimi i dritës e cila ka qenë në zemër dhe e cila ka dalë pasiqë ishtë e ngulitur me një gacë të cilën njeriu e rrotullon me këmbën e tij derisa të mos shuhet. Mëshuarja e guralecit me këmbën e tij nga Pejgamberi [alejhi selam] ka kuptimin e sqarimit të asaj që e përmendi më parë, Allahu e din më së miri. (Elminhaxh i Neveviut, 2/169)
Është transmetuar deri te ne se gjërat e para që do të largohen nga ky ummet janë turpi dhe amaneti siç transmeton Ibën ebi Dunja: "gjërat e para që do të largohen nga ky ummet janë turpi dhe amaneti, pra luteni Allahun për to!". Dije se kur të humbet amaneti është afruar shaktërimi i kësaj bote siç është përmendur në hadith: "kur të humbet amaneti pritni shkatërrimin e kësaj bote! As-habët pyetën: si humbet amaneti? Tha: kur një post t’i jepet atij që s'është kompetent." (Trasnmeton Buhariu)
Për rëndësinë e amanetit flet hadithi i Pejgamberit [alejhi selam] "nuk ka iman ai i cili nuk e mban amanetin dhe nuk ka fe ai icili s’i përmbahet marveshjes." (Transmeton Imam Ahmedi), për këtë e gjejmë se tradhëtia e amanetit është prej cilësive të hipokritëve si [ thotë Pejgamberi [alejhi selam] : " shenjat e munafikut janë tre: kur flet gënjen, kur premton s'e përmbush premtimin dhe kur i lihet një gjë amanet e tradhton" (transmeton: Buhariu dhe Muslimi)
Pejgamberi [alejhi selam] thotë:"një njeri prej popujve para jush bënte shitblerje dhe mbante amanetin. Një ditë i erdhi një njeri dhe i mori një mijë dinar deri në një kohë të caktuar. Pasiqë erdhi koha e caktuar deshi që të kthente borxhin, mirëpo deti nëpër të cilin duhej të udhëtonte ishte tërbuar. E mori një copë druri, i vëndoi dinarët në të dhe u lut: o Zoti im! Filani më dha këtë pasuri në amanet kurse deti është tërbuar, pra dërgoja këtë pasuri atij, dhe e gjuajti drurin në det. Druri filloi të lëviz dukë e ngritur lartë një valë e duke e lëshuar poshtë tjetra. Borxhdhënësi doli të merr abdest për të falur namazin e drekës. Drurin të cilin e kishtë gjuajtur borxhamrrësi ra para këmbëve të tij. Ai porositi familjen e tij që të mos flasin rr eth kësaj derisa të falet. Më pas e mori drurin dhe kur pa në të një sërë dinarësh. i mblodhi dhe i mati ato. Kohë më vonë e takoi borxhmarrësin dhe i tha atij: a je ti filani? Ai u përgjigj: si jo! Pastaj i tha: a je ai që të dhash amanet ca dinarë? Ai u përgjigj: po, si jo. Ai përsëri i tha: ku janë paratë e mia? Ai u përgjigj: Allahu e di se unë me paratë tua bëra këtë e këtë! Ai ia ktheu: Allahu e ka [uar në vend amanetin tënd. Pejgamberi [alejhi selam] tha: vallë, cili prej këtyrë dyve më tepër ka mbajtur amanetin: ai i cili e dha apo ai i cili e ktheu pasurinë?! (Transmeton Haraitij)
22. Të kënaqurit me atë që posedon dhe vetpërmbajtja
22. Transmeton Ebu Hurejrja [radijall-llahu anhu] se Pejgamberi [alejhiselam] ka thënë: "Nuk është pasuri e vërtetë pasuria materiale por pasuri e vërtetë është pasuria shpirtërore " (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "Nuk ka anjë gjallesë në tokë që All-llahu të mos ia ketë garantuar furnizimin e saj " (Hud – 6)
Kuptimi i hadithit është se pasuri e dobishmë, madhështore apo e lavdëruar është pasuria shpirtërore sepse kur shpirti është i pasur i ndërpret ëndjet e tepërta, për këtë, ngritet dhe bëhet i madh dhe fiton privilegj, kënaqësi, autoritet dhe lëvdatë më shumë se i pasuri i cili është shpirtvarfër për të arritur pasuri, sepse të dytin pasuria e shpien në gjëra jo të ndershme dhe në vepra amorale për shkak ëndjeve të tij të ulta dhe kopracisë. Pra ai që karaktrizohet me pasuri shpirtërore është i kënaqur me furnizimin që ia ka caktuar Allahu, nuk tenton për ta shtuar atë pa nevojë, nuk insiston në kërkesë dhe lypje porse pajtohet me atë që Allahu [subhanehu ve teala] e ka ndarë për të dhe nuk ndien asnjëherë mungesë. Në anën tjetër ai i cili karakterizohet me shpirtëvarfëri është në të kundërtën e atij që është i pasur shpirtrisht sepse nuk kënaqet me atë që posedon por vazhdimisht vepron për të shtuar pasurinë në [fardo mënyre, e në rrast se nuk mund të plotësoj dëshirat pikëllohet dhe ndien keqardhje sikur të mos kishte pasuri. E tërë kjo sepse nuk i mjafton ajo që posedon, sikur të jetë i varfur materialisht përkundër të pasurit shpirtrisht i cili pajtohet me paracaktimin e Allahut [subhanehu ve teala] , i nënshtrohet ligjit të Tij duke e ditur se ajo që e pret tek Allahu është më e mirë dhe më afatgjate, pra ai nuk insiston të shtojë pasurinë e as që lyp një gjë të tillë. Sa vargje të bukura ka thurrur Imam Shafiu [rahimehull-llah] në lidhje me këtë:
- Rizkun (furnizimin) nuk e pakson vetpërmbajtja
- As që shtohet me përkujdesje e mundim
- Nuk ka gëzim të përjetshëm as brenga
- Nuk ka as skamje e bollëk pa përfundim.
Në këto vargje Imam Shafiu [rahimehull-llah] ve në pah gjendjen e atij që mundohet natë e ditë për të shtuar pasurinë dhe atij që është i kënaqur me atë që posedon. Ai më tej ndri[on faktin se nëse njeriu ka zemër të kënqur nuk ka dallim prej mbretërve të kësaj bote. (sh.p.)
Kujdesu vëlla musliman që të jesh i knaqur me atë që posedon dhe të jesh i vetpërmbajtur sepse furnizimi është ndarë nga i Urti dhe i Informuari për çdo gjë. Mbështetu në Atë që e ndanë furnizimin sepse kush mbështetet në Të, Ai i mjafton. Ebu Derda [radijall-llahu anhu] thotë: në kur'an është një ajet dhe sikur tërë njerëzit do ta kuptonin do të ishin të kënaqur me atë që posedojnë, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: "e kush iu përmbahet dispozitave të All-llahut, atij Ai i hap rrugë, dhe e furnizon atë prej nga nuk e kujton fare." (Tala- 2,3)
Dije se përkujdesja e tepërt nuk ta shton rizkun. Një beduin i tha një tjetrit të cilën e pa shumë të kujdesur për të fituar pasuri: o vëlla, ti je kërkues dhe i kërkuar, ty të kërkon një kërkues të cilit nuk mund t’i ikish. Ti kërkon atë që s’ke nevojë sikur të mos kishe parë njeri i cili shumë përkujdeset mirëpo nuk arinë asgje si dhe njeri që është indiferent ndaj kësaj bote mirëpo është i furnizuar.
Një tjetër ka thënë: ti nuk mund ta arrishë shpresën tënde, as t’ia tejkalosh vdekjes, as ta mbisundosh furnizimin as ta kontrollosh fatin e tjetërkujt, e pse atëherë e shkatërron veten?
“Ai i cili është i vetëpërmbjëtur Allahu ia bën të mjaftueshme atë që posedon, ai cili është i pasur shpirtërisht Allahu [subhanehu ve teala] e pasuron” ( Buhariu dhe Muslimi) për këtë “ai të cilin e godet varfëria dhe ankohet te njerëzit, atij nuk i largohet varfëria, e kush i drejtohet Allahut, Ai i jep furnizim menjëherë apo më vonë ” (Ebu Davud, Tirmidhi) kjo sa i takon dunjasë kurse në Ahiret atij i takon xhenneti, transmeton Theubani [radijall-llahu anhu] se Pejgamberi [alejhi selam] ka thënë: “kush më garanton mus se askujt nuk do t’i lyp asgjë unë i garantoj xhennetin” Theubani tha: unë o i dërguar i Allahut, dhe asnjëherë nuk i lypi askujt asgjë. (Ebu Davudi)
Sa i takon atij që “lyp për ta shtuar pasurinë që ka ai Në realitet ka kërkuar për vete nje gacë, kërkon pak apo shumë ” (Muslimi)
Në këtë kontekst transmetohet se nje njeri duke qarë ankohet te Hasan Basriu për gjendjen e tij të rrëndë, hasani i thotë: e tërë kjo vjen nga përkujdesi i madh qe ke për dunjanë, pasha Allahun sikur ndonjëri të posedonte tërë botën e pastaj e humë atë nuk mendoj se meriton ta anë atë.
Një njeri tjetër ankohet te Shiblij për gjendjen e rrëndë të familjes së vetë e ai i thotë: kthehu te shtëpia yte e atë që furnizimin i tij nuk është në dorë të Allahut dëboje nga shtëpia.
Erdhi një njeri te Shekik Belhij për ta takuar e bashkëshortja e tij e informoi se Shekiku kishte dalur në xhihad. Njeriu pyeti: ç’ju ka lënë në shtëpi? Ajo tha: Furnizuesi apo i furnizuar? Njeriu i tha: I furnizuari! Ajo ia ktheu: I furnizuari na ka lënë Furnizuesin (Zotin), ec o njeri dhe mos u kthe që të na i prishësh zemrat.
23. Përmbushja e premtimit
23. Ebu Hurerja [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “shenjat e hipokritit janë tre: kur flet gënjen, kur premton nuk e përmbush premtimin dhe kur i besohet një gjë e tradhëton atë.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Përmbusheni premitmin, pse për premtimin ka përgjegjësi.” (Isra – 34), poashtu thotë: “meqë keni premtuar, pra zbatoeni premtimin e dhënë ndaj Allahut.” (Nahël – 91)
Kuptimi i hadithit është: cilësitë e përmendura në hadith janë cilësi të hipokrizisë, kurse ai i cili i ka këto cilësi është përngjasuar me hipokritin në moralin e tij.
Me fjalën “premtim” nënkuptohet premtimi për punë të mira kurse nëse premtohet për të bërë të keqe në atë rrast preferohet mospërmbushja e atij premtimi madje mund të bëhet obligativ nëse mospërmbushja e tij nuk shpien në dëm më të madh.
All-llahu [subhanehu ve teala] ka urdhëruar që të përmbushet premtimi “Përmbusheni premitmin, pse për premtimin ka përgjegjësi.” (Isra – 34) kurse mashtrimi është i ndaluar në çdo beslidhje qoftë ajo ndërmjet muslimanit dhe ndonjë tjetrit, madje edhe nëse eshte në pyetje jomuslimani, pra çka mendon nëse mashtrimi bëhet ndaj muslimanit. Përmbushja e premitmit kur është në pyetje muslimani edhe më parë kërkohet kurse thyerja e tij është mëkat më i madh.
Thyerja e premtimit ndahet në dy lloje:
- Një: të premtojë duke fshehur në zemrën e tij qëllimin e thyerjes së premtimit, ky është vesi më i keq.
- Dy: të premtoj duke patur për qëllim përmbushjen e premtimit, pastaj ndëron mendimin dhe then premtimin pa arsye.
Përmbushja e premtimit është prej vyrtiyteve të shpirtrave të lartë, është moral i rrallë, i lavdëruar, pronari i saj është i madhëruar në sytë e njerëzve dhe i besueshëm tek ata.
Një beduin ka thënë: premtimi i fisnikut është i menjëhershëm apo i shpejtë kurse premtimi i të kundërtit është vonim dhe arsyetim.
Një tjetër ka thënë: arsyetimi i pranuar është më i mirë se vonimi i tepruar.
24. Këshilla
24. Transmeton Ebu Rukaje Temim ibën Eus Eddarij se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Feja është këshillë. Thamë për cilin? U përgjigj: për Allahun, për Librin e Tij, Pejgamberin e tij, prijësit e muslimanëve dhe masën e gjërë.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] duka na lajmëruar për Lutin [alejhi selam] thotë: “dhe unë jam këshillues besnik për ju” (A’raf – 68)
Ky është një hadith madhështor, mbi të ndërtohet Feja Islame siç do të përmendim më vonë. Kuptimi i fjalës “feja është këshillë” është: këshilla është shtylla e fesë.
Hattabij [rahimehullah] ka thënë: fjala ‘nesiha” (këshillë) është shprehje me të cilën kihen për qëllim disa gjëra, prej tyre: t’ia duash të mirën atij që e këshillon. Kuptimi esencial i kësaj fjale është: “hulus” (pastrim). Thuhet: nesahtul asel” - e kam pastruar mjaltin. Pra kuptimi i fjalës: feja është këshillë (nasiha) për Allahun është: besimi i drejtë në njëshmërinë e Tij dhe sinqeriteti në adhurimin ndaj Tij. Kurse fjala “këshillë për librin e Tij” d.m.th. të besosh në këtë libër dhe të veprosh sipas mësimëve që përmban ai. Fjala “këshillë për Pejgamberin e Tij” d.m.th. të besosh në pejgamberinë e tij dhe ta ndëgjosh atë kur urdhëron apo ndalon. “këshillë për masën e gjërë” d.m.th. udhëzimi i tyre kah gjërat që ju bëjnë dobi.
Ebu Amër ibën Salahi ka thënë: “nasiha’ (këshilla) është fjalë përmbledhëse që nënkupton: këshilluesi t’ia ofron të këshilluarit të gjitha aspektet e të mirës me zemër dhe vepër. Këshilla për Allahun e ka kuptimin: besimi në njëshmërinë e Tij dhe cilësimi i Tij me cilësi të përsosura dhe të larta si dhe mohimi i gjërave të kundërta që nuk i përkojnë madhërisë së Tij. Poashtu nënkuptohet largimi nga mëkatet dhe ndëgjimi i urdhërave të Tij. Të duash dhe të uresh për hir të Allahut, të luftosh atë që mohon besimin në Te si dhe të thërrasish dhe të nxisish në tërë këtë.
- “Këshilla për librin e Tij” nënkupton: të besosh në të, ta madhërosh, të mohosh mangësitë nga ai, ta lexosh drejtë, t’i rrespektosh urdhërat dhe ndalesat e tij, të kushptosh shkencat dhe shembujt që përmenden në të, të meditosh rreth ajeteve, të thërrasësh në të si dhe ta mbrosh nga shtrembërimi dhe shpifjet e të devijuarve.
- “Këshilla për Pejgamberin” është e afërme me atë të librit, d.m.th. ta besosh atë dhe shpalljen që e ka sjellur ai, ta madhërosh, ta rrespektosh, të kapesh për rrugën e tij, të ngjallësh sunnetin, të përhapësh dijen e tij, të armiqësosh armiqt e tij, të miqësosh miqt e tij. Të stolisesh më vyrtytet e tij, të edukohesh me edukatën e tij si dhe të duash familjen dhe shokët e tij.
- “Këshilla për prijësit e muslimanëve” don të thotë: t’i ndihmosh ata kur janë në të drejtë, t’i rrespektosh, t’ua përkujtosh të vërtetën, t’ua tërheqësh vërejtjen me butësi, të largohesh nga konflikti me ta si dhe të lutesh për ta që Allahu [subhanehu ve teala] t’i drejtojë.
- “Këshilla për masën e gjërë” nënkupton: udhëzimi i tyre kah ajo që ju bën dobi, mësimi i tyrë çështjet e fesë dhe dunjasë, fshehja e të metave të tyre, ndihma kundër armiqve të tyre, mbrojtja e tyre, të mos tradhtohen as të mos ua kenë zili, të duash për ta atë që don për vetevete si dhe të uresh për t atë që uren për vetevete.
Fudajl ibën Ijadi ka thënë: te ne, njerëzit nuk janë ngritur me falje dhe agjërim të shumtë porse me bujari shpirtërore, zemër të shëndoshë dhe këshillë ndaj ummetit.
Është pyetur Abdullah ibën Mubareku: cila është puna më e mirë? Ka thënë: këshilla për hirë të Allahut.
Ma’meri ka thënë: këshillues më i madh për ty është ai që më së tepërmi i frikohet Allahut për ty.
Selefi kur dëshironte të këshilloj ndokend e këshillontë fshehurazi ashtuqë disa prej tyre thonin: kush këshillon vëllain e tij fshehurazi ai vërtetë e ka këshilluar, kurse ai që e këshillon në praninë e njerëzve ai në realitet e ka qortuar.
Fudajl ibën Ijadi gjithashtu ka thënë: besimtari ua fsheh të tjerëve të metat dhe këshillon kurse i degjeneruari i zbulon të metat dhe shëmton.
Imam shafiu [rahimehullah] ka thënë: kush e këshillon vëllain e tij fshehurazi ai vërtetë e ka këshilluar dhe zbukuruar e ai që bën këtë haptazi ai në realitet ia ka zbuluar të metat dhe e ka shëmtuar.
Imam Muslimi transmeton se Xheriri [radijallahu anhu] urdhëroi shërbëtorin e tij që t’ia blej një at. Ai i a bleu për 300 dirhem. Erdhi shërbëtori së bashku me blerësin e atit te Xheriri për t’i marrë të hollat prej tij. Xheriri i tha pronarit të atit: ati yt është më i mirë se 300 dirhem a mund që të ma shesish për 400? Pronari i thë: këtë ti e vendos. Pastaj i tha përsëri: ati yt është më i mirë se 400 dirhëm a mund që të ma shesish për 500, dhe vazhdoi kështu deri sa ia ofroi 800 dirhem dhe e bleu me këtë shumë. Më pas u pyet për këtë e ai tha: unë i kam dhënë besën Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] se do të këshilloj çdo musliman.
Gjithashtu Xheriri i thoshte shokut të tij: dije se atë që e marr prej teje është më e mire se ajo që ta jap unë, prandaj zgjedh!
25. Urdhërimi në punë të mira dhe ndalimi prej të këqiave
25. Seid el Hudriu [radijallahu anhu] thotë: kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “kush sheh një të keqe le ta ndëron atë me dorën e tij, nëse nuk mundet, le ta ndëron me gjuhën e tij e nëse nuk mundet, atëherë le ta ndëron me zemrën e tij e kjo është imani (besimi) më i dobët.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Nga ju le të jetë një grup që thërret në atë që është e dobishme, urdhëron për punë të mbara dhe ndalon nga e keqja. Të tillë janë ata të shptuarit.” (Ali Imran – 104), poashtu thotë: “Ju jeni populli më i dobishëm, i ardhur për të mirën e njerëzve, të urdhëroni për mirë të ndaloni nga veprat e këqia.” (Ali Imran – 110)
Fjala e përmendur në hadith: “la ta ndëroj” është urdhër nga i cili kuptojmë se kjo vepër është e obliguar me njëmendësinë e ummetit. Gjithashtu ajo e ka kuptimin e “këshillës” e cila është feja në tërësi, kurse urdhëri për punë të mira dhe ndalimi nga të këqiat është obligim i mjaftueshëm (fard kifaje) – që don të thotë: nëse një grup prej muslimanëve e kryen këtë obligim bie përgjegjësia nga tjerët e nëse e lënë pas dore këtë obligim atëherë të gjithë ata që kanë mundësi ta kryejnë këtë obligim mirëpo nuk kanë bërë një gjë të tillë pa arsye, kanë mëkat.
Urdhëri për punë të mira dhe ndalimi nga të këqiat nuk është obligim i veçantë për njërzit e pushtetit porse lejohet edhe për individët e shoqërisë islame sepse ai urdhëron dhe ndalon gjërat rreth të cilave ka dije për to, dhe kjo ndryshon me ndryshimin e rasteve. Nëse gabimi ndodh në obligimet e dukshme apo në ndalesat e njohura siç është namazi, prostitucioni e të ngjashme, atëherë dihet se çdo musliman ka dije rreth tyre. Nëse gabimet ndodhin në gjëra të paqarta për të gjithë njerëzit dhe në gjëra ku mund të ketë mendimi (ixhtihadi) hapsirë në atë rrast masa e gjërë nuk ka të drejtë në ndërhyrje e as të ndalojë nga ajo vepër porse ky është obligim i dijetarëve, e dijetarët ndalojnë veprat rreth të cilave ka koncenzus (ixhma) për ndalimin e tyre kurse çështjet divergjente në mesin e dijetarëve nuk mohoen, vetëm në rrast se dëshiron që ta këshilloj për lënien e asaj çështjeje divrgjente për t’u larguar nga mospajtmi, pra kjo gjë preferohet nëse bëhet me butësi. Kërkohet nga urdhëruesi në punë të mira dha ndaluesi nga të këiat që të jëtë i butë për të arritur qëllimin ashtu siç preferohet që kjo përgjegjësi t’i jipet atij që njihet me cilësi të mira.
Dije se kjo temë është e rrëndësishme sepse me këtë arrihet mirqenia e të gjithë njerëzve. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] në mënyrë stilistike na e pasqyron rrëndësinë e urdhërimit në të mira dhe ndalimit nga të këqiat duke e përngjasuar atë më pronarët e një anijes, ai [sal-llaahu alehi ve sel-lem] thotë: “Shembulli i atij që ndalon nga të këqiat dhe atij që i vepron ato është njësoj sikur shembulli i një grupi njerëzish të cilët kanë hequr short se ku do te vendosen në anije. Njërit grup prej tyre i bie shorti që të vendoset në katin e epërm të anijes kurse të tjerëve në atë të poshtëm. Ata që ishin në katin e poshtëm kur mbushnin ujë kalonin kah ata që ishin në katin e epërm dhe menduan: sikur ne të shpërthejmë anijen në katin tonë për të mos i pënguar këta në katin e epërm!! (Thotë Pejgmaberi ): nëse i lënë të veprojnë ashtu si mendojnë do të fundosen të gjithë e nëse i pengojnë shpëtojnë ata dhe të tjerët.” (Buhariu)
Nga ana tjetër kur shtohen të këqiat dënimi e kaplon të mirin dhe të keqin. Nëse nuk ndalohet i padrejti mund që Allahu t’i dënojë të gjithë, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “le të ruhen ata që kundërshtojnë rrugën e tij (të të dëguarit) se ata do t’i zë ndonjë telashe, ose do t’i godas dënimi i idhët.” (Nur – 63), kurse Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “pasha Atë në Dorën e të Cilit është shpirti im, ose do të urdhëroni në të mira dhe të ndaloni nga të këqiat ose Allahu do t’ju lëshoj dënimin prej Tij e pastaj do të luteni mirëpo nuk do t’ju pranhen lutjet.” (Tirmidhiu, hadithi është hasen)
Sa i takon mënyrës së ndalimit të të këqiave dhe gradët e saj Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i ka sqaruar në hadithin që u pqërmend në fillim të temës, pra “ le ta ndryshoj me dorën e tij, nëse nuk mundet me gjuhën ë tij e nëse përsëri nuk mundet atëherë më zemrën e tij” fjala “ të ndryshoj të keqen me zemrën e tij” d.m.th.: le ta urrej me zemrën e tij pra nuk bëhet fjalë për largimin apo ndryshimin e të keqes konkretisht, për arsye se ai nuk ka mundur përveç urrejtjes. Fjala “ky është besimi më i dobët” e ka kuptimin “besimi më pak i frytshëm”
Kërkohet nga urdhëruesi në punë të mira dhe ndaluesi nga të këqiat që të shoh nëse ndryshimi i të keqes me dorë mund shpien deri te ndonjë e keqe më të madhe atëherë nuk e përdorë këtë metodë por përdorë metodën e këshillimit dhe frikësimit e nëse mendon se edhe fjala mund të shkaktoj ndonjë të keqe më të madhe atëherë e ndryshon atë me zemër dhe rehatohet.
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “O ju që besuat, ruane veten tuaj! Ai që ka humbur, nuk ju dëmton juve kur jeni në rrugë të drejtë.” (Maide – 105)
Ebu Umejje Esha’banij ka thënë: e pyeta Ebu Tha’lebe el-Hushenijin për këtë ajet e ai më tha: sa i takon këtij ajeti, vallahi kam pyetur atë që më së miri e ka ditur, e kam pyetur Pejgmaberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] e ai më tha: “urdhëroni në të mira dhe ndaloni nga të këqiat derisa të shihni se kopracia ndëgjohet, epshi pasohet, dunjasë i jepet përparësi dhe çdonjërit i pëlqen mendimi i vet, atëherë mirru me veten dhe leri njerëzit sepse ju presin ditë, të durosh në to është njësoj sikur të kapish një gacë të flakëruar, ai që punon në atë kohë do të ketë shpërblimin e pesëdhjetë njerëzve kurse ata punojnë sa punoni ju.” (Tirmidhiu i cili thotë: hasenun garib)
26. Mëshira
26. Xherir ibën Abdullahi [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “ kush nuk mëshiron nuk mëshirohet ” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Muhamedi është i dërguar i Allahut, e ata që janë me të (sahabët) janë të ashpër kundër jobesimtarëve, të mëshirshëm ndërmjet vete” (Feth – 29), poashtu thotë: “ndaj besimtarëve bëhu i përulur dhe i butë” (Hixhër – 88)
Muslimi me një sened tjetër transmeton se Ekra’ ibën Jabisi e pa Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke e puthur Hasenin [radijallahu anhu] dhe tha: unë kam dhjetë fëmij dhe asnjërin prej tyre nuk e ka puthur. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ia ktheu: “ai që nuk mëshiron nuk mëshirohet” Neveviu thotë: dijetarët kanë thënë se kjo fjalë e Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] është e përgjithshme, përfshinë mëshirën ndaj fëmijëve dhe gjëra tjera.
Hadithi i lartëpërmendur na nxit që të jemi të mëshirshëm ndaj gjithë krijesave, ndaj besimtarit dhe jobesimtarit, ndaj kafshëve që i zotëron apo kafshëve që nuk i zotëron. Me mëshirë ndaj kafshëve nënkuptohet edhe dhënia e ushqimit, pijes, të mos ngarkohen tepër dhe mosrrahja e tyre.
Muslimani obligohet që të jetë i mëshirshëm ndaj vëllezërve të tij që ta mëshiron Allahu, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Allahu i mëshiron prej robërve të Tij ata që janë të mëshirshëm” (Buhariu), gjithashtu thotë: “mëshirë nuk ka vetëm ai që është i keq” (Ebu Davudi), mëshira është vyrtyt i shoqërisë islame, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Muhamedi është i dërguar i Allahut, e ata që janë me të (sahabët) janë të ashpër kundër jobesimtarëve, të mëshirshëm ndërmjet vete” (Feth – 29), kurse Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “shembulli i besimtarëve në mëshirën, dashurinë dhe ndjenjat e tyre reciproke është sikur shembulli i trupit, nëse një pjesë e tij ankohet tërë trupi e ndien dhimbjen me pagjumësi dhe temperaturë.” (Muslimi)
Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] është shumbulltyra ynë më e mirë, ai ka qënë i mëshirshëm dhe i butë, Enesi [radijallahu anhu] thotë: “nuk kam parë ndonjë më të mëshirshëm ndaj fëmijëve se Pejgamberi ” (Muslimi), kjo mëshirë nuk ka qenë e veçantë vetem ndaj fëmijëve porse i ka përfshirë edhe të rriturit ashtu siç e ka përshkruar Zoti i tij “ është i ndijshëm dhe i mërshirshëm për besimtarët ” (Teube – 128)
Në një fjalë është thënë: prej shenjave të fisnikërisë është mëshira kurse ashpërsia është shënjë e poshtërsisë.
27. Vlera e te përmendurit Allahun
27. Ebu Musa el Esh’arij transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Shembulli i atij që përmend Zotin e tij dhe atij që nuk e përmend është sikur shembulli i të gjallit dhe të vdekurit.” (Buhariu)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Ti përmende Zotin tënd në vete (heshtas), me rrespekt e me dro, jo me shprehje të larta, (përmende) në mëngjes e në mbrëmje dhe mos u bën prej atyre që nuk kanë kujdes.” (A’raf – 205), poashtu thotë: “… përmendenie shpesh Allahun ashtu që të gjeni shpëtim.” (Xhum’a – 10), dhe ajeti “O ju që besuat, përmendni Allahun shumë, dhe madhëronie Atë mëngjes e mbrëmje.” (Ahzab- 41,42)
Përmendja e Allahut (dhikri) ndahet në tre lloje: përmendje me gjuhë që nënkupton “fjalët që përmbajnë madhërim (tesbih), falenderim dhe lartësim. Përmendje me zemër që nënkupton “meditimi në gjërat që argumentojnë ekzistimin e Zotit siç janë argumentet kosmologjike dhe ato legjislative të sheriatit – urdhërat dhe ndalesat e Zotit – që të depërtojë në kuptimin e tyre dhe të thellohet në fshehtësitë që mbajnë ato”, dhe përmendja me trup që nënkupton “angazhimi i trupit në rrespektimin e fjalës së Allahut.”
Pra, vlera e dhikrit nuk përkufizohet në fjalët e gjuhës siç janë madhërimi, falenderimi, lavdërimi i Zotit porse çdo vëpër që e urdhëron Allahu [subhanehu ve teala] zbatimi i saj është dhikër siç ka thënë Seid ibën Xhubejri [rahimehull-llah] dhe dijetarë të tjerë.
Atai [rahimehull-llah] ka thënë: “ ndejet e dhikrit janë ndejet ku shtjellohen temat e gjërave të lejuara dhe të ndaluara, rregullat e shitblerjes, faljes, agjërimit, martesës, shkurorëzimit, haxhit dhe të ngjashme.
Dhikri më i mirë është ai që bëhet më gjuhë dhe me zemër e nëse bëhet vetëm me njërën atëherë ai me zemër është më me vlerë. Pra nuk duhet që të lihet dhikri me gjuhë dhe me zemër njëkohësisht nga frika e veprës që behët për sy e faqe porse duhet me të dy pjesët të përmendish Allahun [subhanehu ve teala] dhe të kesh për qëllim arritjen e kënaqësisë së Tij.
Nga hadithi i lartëpërmendur mësojmë për vlerën e madhe të dhikrit. Aty përngjasohet ai që përmend Allahun [subhanehu ve teala] dhe ai që nuk përmend me të gjallin dhe të vdekurin që ka kuptimin “ se tek i gjalli ka dobi për atë që e miqëson dhe dëm për atë që e armiqëson gjë që nuk e gjejmë tek i vdekuri.”
Dhikri ka dobi të shumta, prej tyre:
- ata që shumë përmendin Allahun [subhanehu ve teala] janë nxituesit në të mira që arrijnë grada të larta, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “ua tejkaluan të veçuarit (mufridun)!ata pyetën: kush janë të veçuarit o i dërguar i Allahut? Ai u përgjigj: ata dhe ato që shumë përmendin Allahun.” (Muslimi)
- dhikri është fortifikatë e fortë për njeriun, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “çdo njëri që në mëngjes apo në mbrëmje thotë tre herë: -Në emërin e Atij që me emrin e Tij nuk mund të të dëmtoj asgjë që është në qiell apo në tokë, Ai është Gjithëndëgjues dhe i Gjithdijshëm- nuk mund ta dëmtoj atë asgjë.” (Tirmidhiu), për këtë vërejme se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] na urdhëron që të përmendim Allahun, ai thotë: “ju urdhëroj të përmendni Allahun sepse ai që përmend Allahun i përngjan atij që e ndjekin pas armiqtë, e ai duke ikur strehohet në një fortifikatë dhe siguron veten prej tyre, njëashtu njeriu nuk mund ta siguroj vetveten prej djallit vetëm se duke përmendur Allahun.” (Tirmidhiu i cili thotë: hadith hasen sahih garib)
- me dhikër zgjidhen nyjet e djallit, siç ka thënë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] “kur njeriu shtrihet të flejë, djalli ia lidh në kokën e tij tre nyje, kur ai zgjohet, nëse përmend Allahun i zgjidhet një nyje, nëse merr abdes i zgjidhet nyja e dytë dhe nëse falet i zgjidhet edhe nyja e tretë dhe ndihet i freskët dhe zemërbardhë, në të kundërtën bëhet zemërzi i poshtër.” (Buhariu)
- ai që përmend Allahun, Allahu e përmend atë, e kjo mjafton për t’u kuptuar vlera e dhikrit: “Më përmendni që t’ju përmend” (Bekare – 152)
- dhikri është ushqimi i zemrës dhe shpirtit, pa të njeriu e humb dritën dhe qëllimin e jetës dhe bëhet sikur gërmadhë.
- dhikri e shton dashurinë ndaj Allahut [subhanehu ve teala] dhe është shkak që Allahu ta don atë njeri.
- dhikri shkakton ndjenjën e madhërimit të Allahut.
- dhikri është shkak për zbritjen e qetësisë në zemër “pra, me të përmendurit e Allahut qetësohen zemrat” (R’ad – 28)
- dhikri është shkak për shpëtim “përmendenie Allahun shumë që të gjeni shpëtim” (Xhum’a 10)
Ka shumë argumente që flasin rreth vlerës së fjalëve të ndryshme të dhikrit mirëpo nuk po i përmendim këtu për të mos e zgjatur, e ai që don të dijë më gjërësisht le të konsultoj librat që flasin rreth dhikrit.
Sa i takon etikës së dhikrit, po përmendim si vijon:
- ai që përmend Allahun duhet të jetë në gjendje më të mirë, nëse është ulur, i drejtuar kah kibla, i përkulur dhe i qetë kjo është më mirë por nëse bën dhikër edhe duke mos qenë në këtë gjendje lejohet vetëm se e ka lënë atë që është më mirë.
- duhet që vendi ku bën dhikër të jetë i pastër, sepse me këtë tregon rrespekt ndaj dhikrit dhe Atë që e përmend, për këtë preferohet dhikri në xhami apo vende tjera të pastra.
- duhet që goja e tij të jetë e pastër, nëse nuk është e tillë, e pastron me misvak apo me ujë. Mos pastrami I gojës për të bërë dhikër është vepër jo e pëlqyer, mirëpo nuk është e ndaluar.
- preferohet dhikri në çdo kohë dhe gjendje përveç nëse është duke kryer nevojën apo duke kryer aktin seksual etj.
- qëllimi i dhikrit është prania e vetëdijes, pra duhet që të jetë i vetëdijshëm dhe të meditojë rreth fjalëve që i thotë si dhe t’i kuptojë ato.
- duhet që ai i cili është i angazhuar me ndonjë punë gjatë ditës apo natës dhe i kalon dhikri, ta kompenzojë atë nëse i mundësohet.
28. Drejtësia
28. Abdullah ibën Amër [radijall-llahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “të drejtit janë në piedestale te ndriçuara në të djathtën e Të Mëshirshmit - e të dy duart e Tij janë të djathta – ata që janë të drejtë kur gjykojnë, janë të drejtë në famijlet e tyre dhe në çështjet që i kanë në përgjegjësi.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “jam urdhëruar që të mbajë drejtësi mes jush” (Shura – 15), poashtu thotë: “bëhuni të drejtë se vërtet Allahu i do të drejtit ” (Huxhurat – 9)
Drejtësia në gjuën arabe ka disa shprehje, prej tyre “adale” dhe “muadale” që nënkuptojnë barazi. Kurse shprehjet “adël” dhe “idël” janë të përafërta. Dallimi është në atë se fjala “adël” përdoret për gjërat që arrihen me logjikë sikur dispozitat. Kurse fjala “idël” apo “adil” përdoren për gjërat që arrihen me shqisa sikur gjërat që numërohen apo maten, pra “adël” (drejtësi) është barazia në kthimin e gjërave, nëse bëhet fjalë për të mirë kthehet po aq e mirë dhe e kundërta. Ihsan (bamirësi) është që ta kthej të mirën me një më të mirë, kurse të këqen më një më të vogël.
Kuptimi i hadithit është se këtë vlerë të madhe dhe këtë pozitë të lartë “a arrin ai që është i drejtë në pozitën e tij qoftë ajo pozita e halifes, vilajetit, gjykatës, urdhëruesit në të mira dhe ndaluesit nga të këqiat, apo në obligimet e tij që ka ndaj famijles së tij.
Për këtë e gjejmë në Kur’an se Allahu [subhanehu ve teala] e urdhëron Pejgamberin e tij që të jetë i drejtë “jam urdhëruar që të mbajë drejtësi mes jush” (Shura – 15), dhe ajeti “ kur të gjykoni mes njerëzve të gjykoni me drejtësi” (Nisa – 58)
Obligohemi që në gjykimet tona mos të ketë vend epshi, porse t’i përmbahemi drejtësisë në të gjitha çështjet edhe nëse e drejta është në dëmin tonë apo në dëm të njeriut më të afërt që kemi siç janë prindërit dhe farefisi “o ju që keni besuar vazhdimisht të jeni dëshmues të drejtë për hirë të Allahut edhe nëse është kundër vetvetes suaj, kundër prindërve ose kundër të afërmve, le të jetë ai pasanik ose varfanjak, pse Allahu di më mirë për ta. Mos ndiqni pra epshin e t’i shmangeni drejtësisë. Nëse shtrembëroni ose tërhiqeni, Allahu hollësisht di çka punoni.” (Nisa – 135), këtë metodologji duhet ta ndjekim edhe me njerëzit që më tëpër i urrejmë “o ju që besuat , bëhuni plotësisht të vendosur për hirë të Allahut, duke dëshmuar të drejtën, dhe të mos ju shtyj urrejtja ndaj një populli e t’i shmangeni drejtësisë; bëhuni të drejtë sepse ajo është më afër devotshmërisë. Kinie dro Allahun se Allahu di hollësisht për atë që veproni.” (Maide – 8 )
Në një fjalë të urtë thuhet: drejtësia e pushtetmbajtësit është më e dobishme se frytet e kohës. Gjithashtu është thënë: nëse pushtetmbajtësi nuk është i drejtë njerëzit nuk e rrespektojnë.
Disa nëpunës i shkruan Omer ibën Abdulazizit një ankesë se qyteti i tyre ishte i pandërtuar dhe kërkonin ndihmë materiale për ndërtim e ai ua ktheu: e kuptova letrën tënde, kur të lexosh letrën time fillo ndërtimin e qytetit me drejtësi dhe pastroj rrugët e tij prej padrejtësisë sepse kjo është rindërtimi i tij me paqe.
Kur Omer ibën Abdulazizi u shpall halife ndërmori iniciativën për dhënien çdonjërit të drejtën e tij. Filloi me anëtarët e familjes së tij të tubuar në shtëpinë e hallës së tij të cilën e rrespektonte. Ai tha: Pejgamberi i Allahut ka ndjekur një rugë, pas vdekjes së tij, shokët e tij e ndjekën të njejtën rrugë e kur udhëheqjen e mori në dorë Muaviu, e tërhoqi djathtas dhe majtas, pasha Allahin nëse Allahu më jep jetë do ta kthej në atë rrugë të cilë e ndiqte Pejgamberi i Allahut dhe shokët e tij. Halla e tij i tha: o djal i vëllait tim, unë kam frikë që mos të të sjellin ata ditë të zezë! Ai u përgjigj: çdo ditë e frikshme është më e vogël se Dita e Kijametit.
29. Besnikëria
29. Abdullah ibën Mes’udi [radijall-llahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “besnikëria shpien në mirësi, mirësia shpien në xhennet, njeriu vazhdmisht është besnik derisa të rregjistrohet tek Allahu i tillë. Gënjeshtra shpien në mëkate, mëkatet shpiejnë në xhehnem, njeriu vazhdimisht gënjen derisa të rrgjistrohet tek Allahu gënjeshtar. (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “O ju që keni besuar! Kinie frikë Allahun dhe bëhuni me besnikët.” (Teube – 10), poashtu thotë: “sikur ata të jenë besnik ndaj Allahut do të ishte më mirë për ta.” (Muhammed – 21)
Besnikëri (es-sidk) don të thotë: përputhja e fjalëve që flet njeriu me atë që ka në zemër, pra përputhja e fjalëve me realitetin.
Dijetarët për kuptimin e hadithit kanë thënë: besnikëria të orienton kah punët e mira që janë larg çdo gjëje të shëmtuar, kurse mirësia “el birr” është fjalë përmbledhëse për të gjitha punët e mira. Disa të tjerë kanë thënë se “el birr” është xhenneti edhe pse përfshirja e të dy kuptimeve lejohet. Sa i takon gënjeshtrës ajo shpien në degjenerim.
Ky hadith na nxit që të kërkojmë besnikërinë në çdo aspekt e ai që e përvetëson këtë vyrtyt rregjistrohet tek Allahu në listën e besnikëve.
Besnikëria është prej gjërave të patjetërsuara në shoqërinë njerzore si dhe themel i rrëndësishëm në ndërtimin e saj. Sikur të mos ketë bësnikëri do të humbeshin të gjitha lidhjet e shoqërisë dhe lidhjet shoqërore ndërmjet njerëzve sepse nuk mund të paramendohet shoqëri me individë që nuk veprojnë ndërmjet tyre me besnikëri.
Besnikëria është natyrshmëri e njerëzve, për këtë mjafton argument se fëmiut nëse ia rrëfen një tregim ku bëhet fjalë për një njeri besnik dhe një tregim tjetër ku flitet për një gënjeshtar do ta don besnikun dhe do ta urrej gënjeshtarin.
Merudhij thotë: e pyeta Ahmed ibën Hanbelin: si e kanë arritur famën njerzit kolosë të cilët përmenden për punët e tyre të mira? Më tha: me besnikëri, pastaj tha: besnikëria është e lidhur me bujarinë.
Fudajl ibën Ijadi ka thënë: njerëzit nuk mund të stolisen me diç më të bukur se besnikëria.
Bilali deshi që të fejonte vëllain e tij me nje grua kurejshite dhe i tha familjes së saj: neve na njhini, ishim robër e Allahu na liroi, ishim të humbur e Allahu na udhëzoi, ishim të varfër e Allahu na pasuroi. Unë dëshiroj që vëllain tim ta fejoj me filanen prej familjes suaj, nëse pranoni falenderimi i takon Allahut e nëse rrefuzoni Allahu është më i Madh. Kur ndëgjuan këto fjalë filluan të flasin njëri me tjetrin dhe thanë: Bilali është i njohur me nxitimin e tij për të pranuar prej të parëve Islamin, me prezentimin e tij nëpër luftëra, me pozitën e tij te Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] , pra martonie vëllain e tij, dhe ata pranuan. Pasi u kthyen i tha vëllai i tij: Allahu të faltë! i përmende të mirat e të tjerat i le! Bilali ia ktheu: ngadal o vëlla! Isha besnik në fjalët që thash dhe të martoi besnikëria.
Ismail ibën Abdullah el Mahzumij ka thënë: Abulmelik ibën Mervani më urdhëroi që t’ua mësoj fëmijëve të tij besnikërinë ashtu siç ua mësoj Kur’anin dhe t’i largoj nga gënjeshtra edhe nëse bëhet fjalë për vrasje.
Rib’i j ibën Harrashi nuk kishte gënjyer asnjëherë. Dy djemtë e tij ishin nisur prej në Horasan për t’u kthyer në shtëpi, mirëpo kishin bërë mëkat sepse ishin vonuar. Një nëpunës shkoi te Haxhaxhi dhe i tha atij: njerëzit mendojnë se Rib’i j ibën Harashi asnjëherë nuk ka gënjyer e dy djemtë e tij kanë ardhur prej Horasani mëkatarë! Haxhaxhi tha: ma sjellni këtu! Pasi që erdhi iu drejtua me fjalën: zotëri! Rib’i ju i tha: çka don? Ai përsëri iu drejtua: ç‘është puna me dy djemtë e tu? Ai tha: Allahut i kërkojmë ndihmë, i lash në shtëpi. Haxhaxhi i tha: mos ke dert nuk do t’u bëj atyr keq, puna është në dorën tënde.
30. Ndalimi i gënjeshtrës
30. Abdullah ibën Amër ibën Asi [radijall-llahu anhu] trasnmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “katër cilësi kush i ka është hipokrit i pastër, e kush e ka vetëm një cilësi ai ka një cilësi të hipokrizisë derisa të braktisë atë: kur t’i lihet një gjë në besë e tradhëton, kur flet gënjen, kur premton mashtron dhe kur kacafytet pëlcet.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “ mos iu qas asaj për të cilën nuk ke dituri ” (Isra – 36)
Dije se gënjeshtra është prej sëmundjeve më të rrënda që i kaplon shoqëritë, është ves me dëme të mëdha sepse nuk mund të paramendohet një shoqëri e mirfilltë ku bazë e mardhënieve ndërnjerzore është gënjeshtra.
Gënjeshtra është cilësi e hipokritëve siç u përmend në hadithin e lartëpërmendur, gënjeshtari gënjen për shkak moralit të tij të cekët për këtë ai është shumë larg nga morali islam. “është pyetur Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] : a mund që besimtari të jetë frikacak? Ka thënë: po. Pastaj është pyetur: e koprac? Përsëri ka thënë po. Më pas është pyetur: a mund të jetë besimtari gënjeshtar? Ka thënë: jo” (Muvetta i Imam Malikut)
Cilësia më e urrejtur për Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka qenë gënjeshtra. Aishja [radijall-llahu anha] ka thënë: “nuk ka patur ndonjë sjellje më të urrejtur për Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] se gënjeshtra. Nëse ndonjë njeri gënjente në praninë e Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] vazhdimisht mendonte për të derisa të pendohej ai njeri.” (Tirmidhiu i cili thotë: hadithi është hasen). Nëse njerëzit ikin prej gënjeshtrës për shkak të qenurit të saj ves i neveritur gjithashtu ikin edhe melekët prej këtij vesi “kur njeriu gënjen, largohet prej tij meleku një milje nga fëlliqësira që bën ky njeri” (Tirmidhiu i cili thotë: hadith hasen xhejjid garib)
Gënjeshtra është gënjeshtër qoftë ajo në tallje apo në seriozitet, kur flet me fëmiun apo me të rriturin, madje edhe nëse “ i thotë fëmiut merre këtë pastaj nuk ia jep llogaritet gënjeshtër ” (Imam Ahmedi në Musnedin e tij)
Gënjeshtra më e madhe është gënjeshtra mbi Allahun “e kush është më i padrejtë se ai që gënjen mbi Allahun apo thotë: mua më shpallet (fjala e Zotit) e atij në realitet nuk i shpallet asgjë (En’am – 93), “e kush është më mizor se ai që trillon gënjeshtër për Allahun? Të tillët paraqiten para Zotit të tyre, e dëshmitarët thonë: këta ishin që gënjyen ndaj zotit të tyre, pra mallkimi i Zptit qoftë kundër mizorëve.” (Hudë – 18)
Prej shpifjes llogaritet edhe gënjeshtra mbi Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i cili thotë: “ai i cili gënjen mbi mua qëllimisht le të përgatit karrigen prej zjarri” (Muslimi)
Fudajl ibën Ijadi ka thënë: nuk ka pjesë të trupit më të dashur për Allahun se gjuha nëse ajo e flet të drejtën dhe nuk ka pjesë të trupit më të urrejtur se gjuha nëse ajo gënjen.
31. Ndalimi i përgojimit
31. Ebu Hurerja [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “A e dini se ç‘është përgojimi? Ata u përgjigjën: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e dijnë më së miri. Pastaj ai tha: të përmendish vëllain tënd për gjëra që ai i urren. Dikush pyeti: ç‘mendon nëse gjërat që i përmendi janë të vërteta? Ai u përgjigj: nëse janë të vërteta atëherë e ke përgojuar e nëse janë të pavërteta atëherë ke shpifur për të.” (Transmeton Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] ka thënë: “Mos përgojoni njëri tjetrin, a mos ndonjëri prej jush dëshiron të hajë mishin e vëllait të vet të vdekur? Atë pra e urreni! Kini frikë nga ndëshkimi i Allahut, e Allahu është mëshirues, Ai pranon shumë pendimin.” (Huxhurat – 12)
Përgojimi është: të përmendësh njeriun në mosprezencën e tij me gjëra që ai i urren.
Përgojimi është prej veprave më të shëmtuara dhe më të shpërndara në mesin e njerëzve, ashtuqë pak janë ata që kanë shpëtuar prej këtij vesi. Allahu [subhanehu ve teala] e ka përngjasuar përgojimin me të ushqyerit me kofomën e njeriut, sepse i vdekuri nuk e di nëse ndokush ushqehet me mishin e tij ashtu sikur i gjalli që nuk e di nëse ndokush e përgojon. Katadeja ka thënë: ashtu siç ndonjëri prej jush nuk ushqehet me kufomen e njeriut të vdekur, ashtu le të mos e përgojoj të gjallin.
Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ kur u ngrita në qiell, kalova pranë një populli të cilët thonjtë i kishin prej hekuri me të cilët i gërvishtnin fytyrat dhe gjoksat e tyre. Pyeta Xhibrilin: kush janë këta? U përgjigj: këta janë ata që hanë mishin e njerëzve dhe i prekin në nderin e tyre.” (Transmeton Ebu Davudi dhe Ahmedi)
Ashtu siç ndalohet përgojimi ndalohet edhe ndëgjimi i përgojimit, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “dhe kur ndëgjojnë fjalë të kota, i kthejnë shpinën” (Kasas – 55) prandaj muslimani kur ndëgjon përgojim të ndaluar duhet që ta refuzoj si dhe ta ndaloj përgojuesin nga kjo vepër, nëse nuk mundet, atëherë duhet që të largohet nga nga ai tubim nëse mundet, thotë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] “kush refuzon fjalët që prekin nderin e vëllait të tij Allahu do ta largon zjarrin nga fytyra e tij Diten e Kijametit” (transmeton Tirmidhiu)
Ebu Kilabe thotë: kam ndëgjuar Ebu Asimin duke thënë: nuk kam përgojuar askend prej atëherë kur kam kuptuar se përgojimi është i ndaluar, kurse Mejmun ibën Sijahi askënd nuk përgojonte si dhe nuk lejonte që në prezencë të tij dikush të përgojohet, e ndalonte ose largohej nga ai tubim.
Përgojimi lejohet për qëllime të shëndosha e të ligjësuara nëse nuk mundet të arrihet deri tek ato përveç se me përgojim, ato janë gjashtë rraste:
01 - në rraste kur ndokujt i bëhet padrejtësi, i lejohet atij që t’ia paraqet kadiut problemin dhe te përmendë se kush i ka bërë padrejtësi.
02 - kërkimi i ndihmës prej atij që ka mundësi për të ndaluar një vepër të keqe siç është fjala: filani vepron këtë vepër dhe duhet ta ndalojmë.
03 - gjatë kërkimit të fetfasë (përgjigje fetare rreth ndonjë problemi) si për shembull: filani më ka bërë këtë padrejtësi, a ka të drejtë?
04 - njoftimi i muslimanëve për një vepër të keqe duke ua tërhequr vërejtjen dhe duke i këshilluar.
05 - përgojimi i atij që botërisht i bën mëkatet apo risitë në fe.
06 - për të njoftuar se për cilin bëhet fjalë.
Më parë është thënë: mos u siguro nga ai që gënjen për tjerët se nuk gënjen për ty si dhe mos u siguro se nuk i bartë fjalët tua ai që ti sjellë fjalët e tjerëve.
Hasan Basriut i është thënë: filani të ka përgojuar. Ai ia dha një pjatë me hurma të freskëta që t’ia dërgon përgojuesit. Përgojuesi erdhi tek Hasan basriu dhe i tha: të përgojova kurse ti më dhe dhuratë? Ai ia ktheu: ti m’i dhurove të mirat tua dhe desha që të ta kthej me të mirë.
32. Ndalimi i bartjes se fjaleve (Nemimes)
32. Hudhejfeja [radijallahu anhu] thotë: kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: " bartësi i fjalëve nuk hyn në xhennet.” (Muslimi) Kurse ne transmetimin e Buhariut qëndron “ai i cili fshehurazi i ndëgjon fjalët pastaj i bartë ato nuk hyn në xhennet”
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “që është përgojues dhe banë fjalë ndër njerëz” (Kalem – 11)
Fjala nemime gjuhësisht d.m.th.: përshpëritje, lëvizje e lehtë. Kurse kuptimi terminologjik është: bartja e fjalëve prej njërit te tjetri për për të shkaktuar përçarje.
Pra ai i cili e di se bartja e fjalëve është e ndaluar dënohet me privim nga xhenneti ashtu siç dënohet në jetën e varrit. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] kaloi pranë dy varreve dhe tha: këta dy tash po dënohen, jo për diçka të madhe. Njëri prej tyre ka bartë fjalët ndër njerëzit kurse tjetri nuk është kujdesur nga stërpikja me urinë gjatë kryerjes së saj” (Buhariu dhe Muslimi)
Atij që dikush i sjell fjalë nga njerëzit duhet që të mos i besoj ato e as që të mendoj keq për atë që i janë bartë fjalët, as të mos mundohet t’i verifikoj ato fjalë, ta ndaloj dhe shëmtoj bartësin e fjalëve, e nëse nuk ndalet nga kjo vepër atëherë duhet ta urrej. Më pas të mos e bëj të njejtin gabim që e ka bërë bartësi i fjalëve duke i bartë fjalët e tij dhe kështu të bëhet i njejtë sikur ai.
E tërë kjo nëse nuk ka dobi fetare në bartjen e fjalëve, në të kundërtën bartja e fjalëve është vepër e preferuar ose e obliguar sikur ai i cili verën ndokënd që mundohet të nëpërkëmbë nderin e ndonjë muslimani ose pasurinë e tij me padrejtësi.
El-Utbiu ka thënë: ndëgjova një plakë duke këshilluar djalin e saj: ruaje fshetësinë dhe ke kujdes nga bartja e fjalëve sepse ajo nuk lë miqësi pa e shkatërruar as zili pa e ndezur atë.
Jahja ibën Ebi Kethir ka thënë: atë që e bën bartësi i fjalëve për një orë nuk mund ta bëj magjistari për një muaj.
Muaviu i tregoi Ahnefit disa gjëra që kishte ndëgjuar për të e Ahnefi e ndaloi atë. Muaviu i tha: më ka treguar njeri i besueshëm, kurse Ahnefi ia ktheu: njeriu i besueshëm nuk tregon gjëra të neveritura.
33. Kujdesi nga zemerimi
33. Ebu Hurejrja [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “nuk është i fuqishëm ai që ka fuqi trupore, i fuqishëm është ai që frenon veten kur zemërohet” (Buhariu dhe Muslimi)
All-llahu [subhanehu ve teala] thotë: “dhe ata që u shmangën mëkateve të mëdha e të shëmtuara, dhe kur hidhërohen ata falin” (Shura – 37), “ata të cilët japin kur janë në bollëk dhe kur janë në vështirësi dhe që e frenojnë mllefin, që ua falin njerëzve, e Allahu i do bamirësit” (Ali imran – 134)
Nga hadithi i lartëpërmendur mësojmë për vlerën e frenimit të mllefit dhe përmbajtjes së vetvetes nga zënka, përçarja dhe dëshira për të fituar gjatë zemërimit.
Ai që frenon zemërimin duke patur mundësi që ta zbatoj atë, ka shpërblim të madh. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: kush e frenon zemërimin duke patur mundësi që ta realizon atë, e thërret Allahu Ditën e Kijametit para të gjitha krijesave dhe ia mundëson të zgjedh cilën të dëshiron nga hyrytë” (Tirmidhiu)
Dije se zemërimi i shpejtë është prej veseve të mendjelehtëve ashtu siç është moszemërimi virtyt i të mençurve. Zemërimi mbledh keqardhjen dhe njeriu është më i fortë që të përmirësoj gabimin para se të zemërohet se pas tij.
Pasi që zemërimi është prej veseve të shëmtuara, njeriu duhet që të adaptoj veten për t’u larguar nga ai, duke u kujdesur për gjërat që vijojnë:
01 - Pasi që zemërimi jo për shkak të Allahut është prej cytjes së djallit atëherë kërkimi i mbrojtjes nga djalli është shkak për largimin e tij. Sulejman ibën Suredi thotë: dy njerëz u grindën në prani të Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] dhe njërit prej tyre iu skuqën sytë nga zemërimi, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] tha: unë e di një fjalë të cilën nëse e thotë do të largohet nga ai zemërimi: eudhu bil-lahi mineshshejtanirraxhim (kërkoj mbrojtja tek Allahu nga djalli i mallkuar)” (Muslimi)
02 - Abdesti e shuan zemërimin, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “zemërimi është prej djallit kurse djalli është krijuar prej zjarrit, e zjarri shuhet me ujë. Kur ndonjëri prej jush zemërohet le të merr abdest” (trasmeton Ahmedi ne Musned)
03 - Ndryshimi i pozitës gjatë hidhërimit ndikon në zvogëlimin e tij, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “nëse zemërohesh duke qenë në këmbë, ulu, e nëse zemrohesh duke qëne ulur, ngritu në këmbë – apo tha: shtrihu” (trasmeton Ahmedi ne Musned)
04 - Heshtja është ilaç i fuqishëm i zemërimit, thotë Pjgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] “ kur ndonjëri prej jush të zemërohet le të hesht” ( Ahmedi)
Ky është hidhërimi jo për shkak të Allahut i cili është i ndaluar, kurse hidhërimi i kërkuar dhe i lavdëruar është hidhërimi kur shkelen kufinjtë e Allahut dhe kur duhet të ndihmohet feja e Tij, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “kush madhëron atë që Allahu e bëri të shenjtë, ajo është më e dobishme për te Zoti i vet.” (Haxh – 30)
Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] nuk është hakmarrë për vetveten e tij, mirëpo kur janë shkelë urdhërat e Allahut asgjë nuk ka mundur të ndalë zemërimin e tij. Në rrastin e mahzumijes e cila kishte vjedhur e shohim se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] zemerohet pa masë kur ndërmjetëson miku dhe i dashuri i tij, për t’ia falur asaj gabimin, Aishja [radijallahu anhu] transmeton këtë rrast dhe thotë: kurjshët u brengosën më rrastin e gruas nga fisi Mahzum dhe thanë: kush mund të ndërmjetësoj te Pejgamberi ? pastaj thanë: nuk guxon asnjëri përveç të dashurit të Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] Usames. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] i tha: a ndërmjetëson në një prej ligjeve të Allahut [subhanehu ve teala] ? Pastaj mbajti një fjalim dhe tha: o njerëz! Popujt para jush u shkatërruan sepse kur vjedhte njeriu me autoritet e lironin kurse kur vjedhte i dobëti e zbtonin mbi të dënimin, pasha Allaun sikur Fatimja bija e Muhamedit të vjdhte do t’ia preja dorën.” (Buhariu dhe muslimi)
Xha’fer ibën Muhamedi ka thënë: zemërimi është çelësi i të gjitha të këqiave.
I është thënë Abullah ibën Mubarekut: na e përmbledh moralin e lartë në një fjalë! Tha: moszemërimi. Të njejtën fjalë e ka thënë Imam Ahmedi dhe Is-hak ibën Rahuvjea.
Transmetohet se një njeri iu drejtua Omer ibën Abdulazizit me disa fjalë që e zemëruan dhe i tha: dëshiron që të më provokon dajlli, ruhu dhe mos e përsërit këtë, Allahu të faltë!
34. Ndalimi i padrejtesis
34. Xhabiri [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi ka thënë: “ruhuni nga padrejtësia sepse padrejtësia është errësirë Dtiën e Kijametit. Ruhuni nga kopracia sepse kopracia i shkatërroi popujt para jush, i shpuri ata në derdhjen e gjakut dhe lejimin e gjërave të ndaluara.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “të padrejtit nuk kana ndihmëtarë” (Haxh – 71), “mos anoni kah ata që bënë padrejtësi, e për atë shkak t’ju kapë zjarri, sepse përveç Allahut nuk keni ndonjë mbrojtës, e mbeteni të pa ndihmuar.” (Hud – 113)
Thotë Ragibi: padrejtësi (dhulm) është dalje nga vija e drejtësisë dhe mu për këtë definohet si: vëndimi i gjëravë jo në vendin e vet të caktuar, ky është mendimi i shumicës së dijetarëve. Disa të tjerë e definojnë dhulmin: dënimi për gabimet e tjetërkujt dhe ai është dy lloje:
01 - padrejtësia ndaj vetvetes, mëkati më i madh i këtij lloji është shirku, siç thotë Allahu “vërtet shirku është padrejtësia më e madhe” (Lukman – 13). Në Kur’an më së shumti përmendet padrejtësia me këtë kuptim, siç thotë Allahu subhanehu ve teala : “jobesimtarët janë ata të padrejtit” (Bekare – 254)
02 - padrejtësia ndaj tjetërkujt, siç është përmendur në fillim të Fjalimit Lamtumirës: “Allahu [subhanehu ve teala] e ka ndaluar mes jush derdhjen e gjakut, psurinë dhe nderin tuaj përveç se me të drejtë siç janë të ndaluara (disa gjëra) në këtë ditë, në këtë vend dhe në këtë muaj.” (Buhariu)
Ka shumë ajete dhe hadithe që flasin për ndalimin dhe qortimin e padrejtësisë. Allahu [subhanehu ve teala] është i pastër prej padrejtësisë dhe e ka bërë atë të ndaluar ndërmjet njerëzve siç përmendet në hadith kudsij: “O robërit e Mij! Unë ia kam ndaluar Vetes padrejtësinë dhe e kam bërë të ndaluar mes jush, pra mos bëni padrejtësi!” (Muslimi), për këtë, të padrejtit nuk kanë ndihmëtarë dhe Ditën e Kijametit kur zemrat do të arrinë në fyt, nuk kanë asnjë të afërt e as që do të ndërmjetëson ndokush për ta, “të padrejtit nuk kanë as mik e as ndërmjetësues që i shkon fjala” (Gafir – 18)
Vëlla i dashur! Mos ano kah i padrejti sepse do të të kaplon ajo që e kaplon atë “mos anoni kah ata që bënë padrejtësi, e për atë shkak t’ju kapë zjarri” (Hud – 113)
Padrejtësia e ka përfundimin e afërm, mos të të mashtroj, vëlla musliman, fakti se Allahu i liron disa të padrjetë, përfundimi i tyre do të jetë patjetër i keq, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ Allahu e liron të padrejtin mirëpo kur e kap nuk shpëton – pastaj lexoi “Ja kështu është kur Allahu kap vendet që janë zullmqare. Vërtet ndëshkimi i Tij është i dhembshëm dhe i ashpër” (Hud – 102)”
Përfundimi i padrejtësisë është i keq, është errësirë Ditën e Kijametit kurse i padrejti do të vij me asnjë të mirë me vete, thotë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] : “a e dini se kush është falimentues? Ata thanë: te ne është ai që nuk ka as dirhem as të mira tjera. Ai tha: falimntues prej ummetit tim është ai që vjen Ditën e Kijametit me namaz, agjërim, zekat mirëpo këtë ka sharë, tjetrin ka shpif, ka ngrënë pasurinë e këtij, ka derdhë gjakun e atij, ka rrah këtë. Do t’u jipen këtyre prej të miravë të tij, nëse i harxhohen të mirat para se ti lajë ato, do të mirret prej mëkateve të tyre dhe do të gjuhen mbi të e pastaj do të gjuhet në zjarr.” (Muslimi)
Për këtë “kush ka bërë ndonjë padrejtësi në nder apo diç tjetër ndaj ndonjërit le të kërkoj falje prej tij sot para se të vij Dita ku nuk ka dinar as dirhem, nëse ka punë të mira i mirrën ato aq sa ka bërë padrejtësi, e nëse nuk ka punë të mira mirren nga të këqiat e atij që i ka bërë padrejtësi dhe i jipen atij.” (Buhariu)
Ne jemi ummeti më i mirë prej të gjithë njerëzve, i ndihmojmë atij që i është bërë padrejtësi, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ndihmoe vëllain tënd qoftë i padrejtë ose që i është bërë padrejtësi! Ata thanë: o i Dërguar i Allahut, nëse i është bërë padrejtësi i ndihmojmë, mirëpo si ta ndihmojmë nëse është i padrejtë? Tha: ta ndalosh nga padrejtësia sepse lënia e të padrejtit pa dënim është lajmërim për ardhjen e dënimit.” (Tirmidhiu)
Kujde, kujdes vëlla nga lutja e atij që i ke bërë padrejtësi, sepse nuk ka ndërmjet saj dhe Allahut perde “ruhu nga duaja e atij që i k bërë padrejtësi sepse nuk ka ndërmjet saj dhe Allahut perde” (Buhariu)
Muavi [radijallahu anhu] ka thënë : unë turpërohem t’i bëj padrejtësi atij që nuk ka ndihmëtar askend përveç Allahut.
Omer ibën Abdulazizi i shkruajti një nëpunësit të tij: nëse fuqia yte të shtyn që njerëzve t’u bësh padrejtësi, përkujto fuqinë e Allahut mbi ty!
Është thënë: padrejtësia është prej gjërave që më së tepërmi shkakton largimin e të mirave dhe shpejtimin e të këqiave.
Kujdes, kujdes vëlla musliman nga padrejtësia sepse përfundimin e ka të keq, gjykues është Allahu i Cili e sheh edhe atë që shikon me bisht të syrit dhe atë që njerëzit e fshehin ne gjoksat e tyre.
Varri është errësirë e llahtarshme, përkujtoje burgun tënd në të.
Llogaria para Allahut është e gjatë, prandaj shpëtoje vetveten.
35. Ndalimi i mendjemadhesise
35. Abdullah ibën Mes’udi [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “nuk hyn në Xhennet ai që në zemrën e tij ka sa një grimcë mendjemadhësie. Një njeri tha: ndonjëri dëshiron që rrobet e tij dhe këpucët e tij të jenë të bukura. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] tha: Allahu është i bukur dhe e don bukurinë kurse mendjedhamësia është mospranimi i të vërtetës dhe nënçmimi i njerëzve.” (Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Atë vend të përjetshëm (xhenentin) ua kemi përcaktuar atyre që nuk duan mendjemadhësi e as ngatërresë në tokë, e përfundimi i mirë u takon atyre që i frikësohen Allahut (Kasas – 83), “mos ec nëpër tokë kryelartë, se Allahu nuk e do asnjë mendjemadh e që shumë lavdërohet” (Llukman – 18), “a nuk është në xhehennem vendi i mendjemëdhenjëve?” (Zumer – 60)
Mendjemadhësia në gjuhën arabe vjen me shprehjet : kibër, tekbbur dhe istikbar që janë me kuptim të përafërt.
Kibri (mendjemadhësia) është ndjenjë që ka të bëjë me njeriun i cili është narcisoid (që e ka pëlqyer veten) sepse e sheh veten më të mirë se tjerët. Grada më e lartë është që të paraqitet mendjemadh ndaj Zotit të tij, duke mos pranuar të vërtetën dhe duke mos iu nënshtruar Atij me besim dhe rrespekt.
Tekebburi (lartëmadhëria) është dy llojesh:
01 - të jenë veprat e mira më shumë se sa cilësitë e mira të tjerëve, që këndej Allahu [subhanehu ve teala] cilësohet me këtë kuptim.
02 - ta teproj duke e lavdëruar më gjëra që nuk i posedon, kjo është cilësi e shumicës së njerëzve, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “po kështu Allahu vulos çdo zemër të mendjemadhit, të arrogantit.” (Gafir – 35)
Nga hadithi i lartëpërmendur kuptojmë kërcënimin e ashpër ndaj mendjemadhit dhe se ai nuk hyn në xhennet pa e shijuar dënimin e Allahut nëse e dënon ose hadithi mund të kutpohet se ky është dënimi i tij nëse Allahu e dënon.
Ka shumë transmetime që qortojnë dhe ndalojnë mendjemadhësinë, si dhe kërcënime të ashpra ndaj mendjemadhit, prej tyre hadithi që u përmend në fillim të këtij kapitulli, pra mandjemadhësia është prej cilësive të banorëe të xhehenemit, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “a doni t’ju tregoj se kush janë banorët e xhehenemit? çdonjëri që është arrogant, i ashpër dhe mednjemadh.” (Buhariu)
Ai cili ka këtë cilësi Allahu [subhanehu ve teala] nuk do t’i flet Ditën e Kijametit e as që do ta shikon, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “tre lloje të njerëzve Allahu nuk do t’ju flet, nuk do t’i lavdëron e as që do t’i shikon por do t’i dënon dhembshëm: plakun që bën kurvëri, mbretin që gënjen dhe të varfërin mendjemadh.” (Muslimi)
Mendjemadhi do të takon Allahun [subhanehu ve teala] të hidhëruar me të, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ai që paraqitet mendjemadh apo ec me mendjemadhësi e takon Allahun të hidhëruar.” (Imam Ahmedim kurse Hakimi dhe Dhehebiu vërtetojnë hadithin). Prandaj përfundimi i tij do të jetë gjuajtja në zjarr me fytyrën e tij, thotë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] : “ai që në zemrën e tij ka sa një grimcë mendjemadhësi, atë Allahu e gjuan me fytyrë në zjarr.” (Ibën Ebi Dunja)
Lartëmadhëria është prej cilësive të Allahut [subhanehu ve teala] dhe nuk i takon askujt përveç Tij, sepse vetëm Ai ka emra të bukur dhe cilësi të përkryera, Atij i takojnë të gjitha lavdërimet dhe falenderimet, në një hadith kudsij qëndron: “Krenaria është ridaja ime, Lartmadhëria është izari Im, ai që don të më shoqëron në to, e dënoj.” (Muslimi)
Është për t’u habitur me njeriun i cili bëhet mendjemadh, edhe pse dy herë ka kaluar nëpër kanalin urinor, një herë pikë uji e ndytur, së dyti trupth i ndytur, e mes kësaj ai bartë në vete ndytësyrë!
Pse pra mendjemadhësia, për shkak pasurisë? Pasuria harxhohet. Për shkak fuqisë? Fuqia dobësohet. Për shkak pushtetit? Nesër mund të humbet. Habi, habi me atë i cili bëhet mendjemadh dhe e di se kah vdekja ec dhe fundin e ka në varr!!
Me’muni ka thënë: asnjëri nuk bëhet mendjemadh vetëm se për shkak të metave që i gjenë në vetvete, as që bëhet kryelartë vetëm për shkak dobësisë që e ndien në vetvete.
Haseni [radijallahu anhu] pa një njeri pranë xhamisë i cili paraqitej mendjemadh dhe tha: shikoni këtë njeri, nuk ka pjesë të trupit e Allahu të mos e kishte begatuar, dhe nuk ka pjesë të trupit e djalli të mos e kishte nëpërkëmb.
Është thënë: nuk bëhet kryelartë vetëm i poshtëri e as modest vetëm i larti.
Dije vëlla musliman se përfundimi i mendjemadhësisë është i afërt, shembujt për këtë janë të shumtë, Karuni ishte prej popullit të Musait alejhis-selam, Allahu e pat begatua mirëpo ai u bë kryelartë dhe i padrejtë. Si ishte përfundimi i tij? Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Karuni ishte nga populli i Musait dhe ai shtypte atë popull ngase ne i patëm dhënë aq shumë pasuri saqë një grup i fuqishëm mezi bartnin çelsat e (pasurisë së) tij, e kur populli i vet tha: mos u kreno aq shumë sepse Allahu nuk i do të shfrenuarit. Dhe me atë që të ka dhënë Allahu, kërko ta fitosh) botën tjetër, e mos le mangu atë që të takon nga kjo botë, dhe bën mirë ashtu siç të ka bë Allahu ty, e mos bën të këqia në tokë, se Allahu nuk i do çrregulluesit. Ai (Karuni) tha: më është dhënë vetëm në sajë të dijes time! Po a nuk e di se Allahu shkatërroi para tij nga popujt e lashtë asish që ishin edhe më të fuqishëm e më të pasur se ai, por mëkatarët kriminel as që do të pyetën për fjalët e tyre (meqë Allahu i di). E ai (Karuni) doli përpara popullit të vet me stolinë e vet, e ata që kishin synim jetën e kësaj bote thanë: Ah, të kishim patur edhe ne ashtu si i është dhënë Karunit, vërtetë ai është fatbardhë! E ata që ishin të zotët e diturisë thanë: të mjerët ju, shpërblimi i Allahut është shumë më i mirë për atë që besoi dhe bëri vepra të mira, po atë nuk mund ta arrijë përveç durimtarëve. Po ne atë dhe pallatin e tij i shafuam në tokë dhe, përveç Allahut nuk pati ndonjë që ta mbrojë e as vetë nuk pati mundësi të mbrohet.” (Kasas, 76-81)
Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “derisa një njeri ecte dhe zvaritte izarin e tij për tokë nga mendjemadhësia, shembet toka dhe ai fundoset në të deri në Ditën e Kijametit.” (Buhariu)
Seleme ibën Ekv’a [radijallahu anhu] transmeton se një njeri u ushqye në prezencë të Pejgamberit [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] me dorën e tij të majtë, dhe i tha: ushqehu me dorën e djathtë! Ai ia ktheu: nuk mundem. Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] tha: “mos patsh mundësi”. Atë nuk e pengoi të ushqehet me dorën e djathtë vetëm se menjdemadhësia dhe nuk mundi më asnjëherë të afroj dorën e tij të goja e vet.” (Muslimi)
Kujdes, kujdes vëlla musliman nga mendjemadhësia sepse përfundimin e ka të dhembshëm, e shembujt për këtë janë të shumtë. Imran ibën Musa thotë: lexova në disa libra: nuk kam parë askend që është bërë mendjemadh ndaj atyre që ishin nën të, vetëm se në të njejtën masë ka shijuar nënçmim prej atyre që ishin mbi të.
36. Sqarim i ndalimit të ashper te deshmise se rrejshme
36. Ebu Hurejrja [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: A dëshironi që t’ju informoj për mëkatet më të mëdha? i thamë: si jo o i Dërguar i Allahut! Ai tha: shirku (t’i bësh ortak Allahut), mosndëgjimi i prindërve, pastaj sikur ishte mbështetur u drejtua dhe tha: veni re: fjala e rejshme dhe dëshmia e rrejshme, fjala e rejshme dhe dëshmia e rrejshme, fjala e rejshme dhe dëshmia e rrejshme, vazhdmisht e përsëritte derisa menduar se nuk do të hesht.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “largohuni fjalës shpifëse” (Haxh – 13), “edhe ata që nuk dëshmojnë rrejshëm” (Furkan – 72)
Fjalë e rrejshme është për qëllim çdo fjalë përveç të vërtetës, pra çdo gënjeshter apo fjalë e kotë nënkuptohet nga hadithi i lartëpërmendur.
Kurtubiu thotë: dëshmi e rrejshme është dëshmia me të pavërtetë për të arritur deri te gjërat e kota sikur: vrasjen e të pafajshmit, marrjen e pasurisë, lejimin e haramit, ndalimin e hallallit. Nuk ka mëkat më të dëmshëm se sa ajo e as më shkatërruese pas shirkut.
Ibën Dekik El-Id thotë: Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] mund që t’i këtë kushtuar rrëndësi ndalimit të dëshmisë së rrejshme për shkak lehtësisë së ndodhies së saj mes njerëzve dhe dëmit të saj sepse muslimani largohet prej shirkut si dhe natyra e shëndoshë nuk pranon mosrrespektimin e prindërve kurse dëshmia e rrejshme ka nxitës të shumtë, mu për këtë i është dhënë më tepër rrëndësi e jo që ky është mëkat më i madh se sa ato që u përmendën në hadith.
Ai që nuk largohet prej fjalës së kotë nuk ka shpërblim për agjërimin e tij për shkak këtij mëkati, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “kush nuk e lë fjalën e kotë dhe të punuarit sipas saj dhe injorancën, Allahu nuk ka nevojë që ai të lë hajen dhe pijen.” (Buhariu)
37. Ndalimi i përgjimit
37. Muaviu [radijallahu anhu] thotë: kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: nëse i përcjell të metat e njerëzve atëherë i ke shkatëruar ata, ose gati se i ke shkatërruar ata.” (Ebu Davudi, Neveviu e vërteton hadithin)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “o ju që keni besuar, largohuni prej dyshimeve të shumta, meqë disa dyshime janë mëkat dhe mos hulumtoni për zbulimin e të metave të njëri tjetrit, dhe mos përgojoni njëri tjetrin; a mos ndonjëri prej jush dëshiron të hajë mishin e vëllait të vet të vdekur? Atë pra e urreni! kini frikë nga ndëshkimi i Allahut, e Allahu është mëshirues, Ai pranon shumë pendimin.” (Huxhurat – 12)
Fjala përgjim (texhessus) është prej fjalës xhes që don të thotë: provim me dorë, që është një prej shqisave të njeriut. Qëllimi i hadithit të lartëpërmendur ësht: ndalimi i përcjelljes së të metave të muslimanëve sepse ajo shpien në shkatërrimin e tyre.
Ka shumë hadithe dhe ajete të cilat ndalojnë përgjimin e të metave, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “mos hulumtoni për zbulimin e të metave të njëri tjetrit” (Huxhurat – 12), kurse Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “mos dëgjoni fshehurazi fjalët e njerëzve as mos hulumtoni të metat e tyre.” (Buhariu)
Kujdes, kujdes vëlla musliman nga hulumtimi i të metave të muslimanëve dhe përcjellja e tyre, Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “ai që përcjell të metat e vëllait të tij musliman Allahu e përcjell atë deri sa t’ia zbuloj ato në shtëpinë e tij.” (Ahmedi), poashtu thotë: “kush ia mbulon një të metë vëllait të tij Allahu ia mbulon atij një të metë Ditën e Kijametit.” (Ahmedi)
Përjashtohet nga ky rregull kur hulumtimi i këtillë është metodë e vetme për të shpëtuar dikënd, për shembull, sikur të lajmëroj ndonjë njeri të besueshëm se filani është vetmuar me një tjetër për ta mbytur.
38. Ndalimi i zilise (hasedit)
38. Enesi, radijall-llahu anhu, transmeton se Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Mos e urreni njëri tjetrin, mos ia keni zili njëri tjetrit, mos ia ktheni shpinën njëri tjetrit por bëhuni robër të Allahut të vëllazëruar. Nuk lejohet që muslimani të braktis muslimanin më shumë se tre ditë.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu, subhanehu ve teala, thotë: “A u kanë zili atyre që Allahu u dha nga mirësitë e Tij?” (Nisa, 54), poashtu thotë: “Dhe prej dëmit të ziliqarit kur bën zili” (Felek, 5)
Zilia është: Dëshira që të largohen begatitë nga ai i cili i meriton ato. Ky kuptim është më i përgjithshëm se sa përkufizimi që ai të nxitojë në largimin e atyre begative. Nëse nxiton për këtë atëherë është shtypës i padrejtë, e nëse nuk nxiton në të, as që e publikon (zilinë) e as që bëhet shkaktarë në ekzistimin e shkaqeve për urrejtje, gjë prej të cilës është ndaluar muslimani atëherë shikojmë: nëse pengesa për këtë është pamundësia që don të thotë se nëse i jepet mundësia do të bënte një gjë të tillë (largimin e begative nga tjetri) atëherë ai është mëkatar, e nëse pengesa është devotshmëria mund që të arsyetohet, sepse ai nuk mund t’i largon mendimet e ndryshme të cilat ngacmojnë trurin e tij. Në këtë rast i mjafton që t’i luftojë ato mendime, të mos veproj sipas tyre e as të mendoj që të punoj sipas tyre. (Fethul Bari, 10/482)
Lakmia (gibta) është: Të dëshirosh që të kesh të njëjtën begati që e ka vëllai yt. Fudajl
ibën Ijadi thotë: Lakmia është prej imanit, zilia prej nifakut (hipokrizisë), e besimtari lakmon e nuk bën zili kurse munafiku (hipokriti) bën zili e nuk lakmon. Besimtari mbulon (të metat e tjerëve), këshillon dhe spjegon kurse mëkatari zbulon, turpëron dhe publikon.
Në hadithin e lartpërmendur mësojmë për ndalimin e zilisë ndërmjet besimtarëve. Ziliqari është armik i begative të Allahut, i hidhëruar me caktimin e Tij, i pakënaqur me ndarjen e të mirave që ka bërë Allahu ndërmjet robërve të Tij.
Zilia është mëkati i parë që është bërë ndaj Allahut, subhanehu ve teala, atëherë kur Iblisi bëri zili ndaj babait të njerëzve Ademit, alejhi selam, dhe bashkëshortes së tij. Zilia ishte mëkat i parë në tokë atëherë kur biri i Ademit bëri zili ndaj vëllait të tij dhe e vrau atë. Ziliqari nuk qetësohet shpirti i tij deri sa të largohet nga vëllai i tij begatia.
Ibën Semmaku thotë: Allahu, subhanehu ve teala, ka zbritur një kaptinë dhe e ka bërë atë mbrojtje për krijesat e tij nga sherret e ndryshme, e mbrojten nga zilia e përmendi në fund sepse pas saj e keqja nuk ka fund. Zilia është mëkati i parë ndaj Allahut në qiell dhe në tokë.
Për ziliqarin nuk ka pushim. Xhahidhi thotë: Prej drejtësisë së pastër dhe të qartë është që ziliqarit t’i falet gjysma e dënimit sepse dhimbja e trupit që ia shkakton vetvetes majfton për gjysmën e urrejtjes ndaj teje.
39. Ndalimi i te menduarit keq për tjerët
39. Ebu Hurejrja [radijallahu anhu] transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “ruhuni nga supozimi sepse supozimi është fjala më e rrejshme. Mos hulumtoni as mos përgjoni të metat mes jush, mos keni zili, mos ia ktheni shpinën njëri tjetrit, mos urreni njëri tjetrin por bëhuni robër të Allahut të vëllazëruar.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “o ju që keni besuar, largohuni nga supozimet e shumta sepse disa prej supozimeve janë mëkat” (Huxhurat – 12)
Qëllimi i hadithit të lartëpërmendur është ndalimi nga të menduarit keq. Hattabij thotë: qëllimi është: ndalimi i realizimit dhe besimit të supozimit e jo ajo që shkon ndërmend sepse atë njeriu nuk e zotëron.
Qëllimi i Hattabit është se të menduarit keq është i ndaluar nëse vazhdon dhe zë vend te njeriu e jo ajo që paraqitet kohë pas kohe sepse me këtë njeriu nuk është i ngarkuar. Transmetohet nga Sufjani se ka thënë: mendimi i keq është mëkat nëse e shpreh atë, e nëse nuk e shpreh nuk bën mëkat.
Sa i takon cilësimit të supozimit si fjalë më e rrjeshme, kjo është aludim në supozimet të cilat nuk mbështeten në argumente, për këtë, ai i cili supozon pa argumente dhe e dekalron atë në mënyrë të prerë është rrencaku më i madh sepse rrena në esencë dihet shëmtimi i saj dhe nuk ka nevoj që të qortohet, përkundër supozimit për të cilin mendohet se ka argument. Për këtë arsye cilësohet si fjalë më e rrejshme duke hiperbolizuar qortimin e kësaj vepre dhe frikësimin nga ajo si dhe duke aluduar se mashtrimi me supozim të paargumentuar është shumë më i madh se rrena e pastër, sepse i pari është i paqartë në të shmtën e rrasteve kurse rrena është e qartë.
40. Pendimi
40. Enes ibën Maliku transmeton se Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Allahu gëzohet më tepër kur robi i Tij pendohet se sa ndonjëri prej jush nëse do të kishte qenë në një shkretëtirë të madhe me devenë e tij, e ajo papritmas humbet, e mbi të ka patur të ngarkuar ushimin dhe pijen e tij. (pasi që e kërkon) humbë shpresat se mund ta gjej, shkon dhe shtrihet nën hijen e një druri. Pasi që humbë shpresat, duke pushuar, papritmas sheh devenë që është kthyer pranë tij. E kapë atë për kapistrin e saj dhe nga gëzimi i madh thotë: o Allahu im, Ti je robi im kurse unë jam zoti yt, gabon për shkak gëzimit të madh.” (Buhariu dhe Muslimi)
Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “pedohuni të gjithë tek Allahu, o besimtarë në mënyrë që të gjeni shpëtim.” (Nur – 31), poashtu thotë: “o ju që keni besuar, pendohuni tek Allahu me një pendim të sinqertë.” (buhariu dhe Muslimi)
Pendimi (teube) gjuhësisht don të thotë: kthim, kurse qëllimi është: të kthehesh nga mëkati.
Disa dijetarë pendimin e definojnë si: keqardhje për mëkatet që i ka bërë në të kaluarën dhe kjo arrihet me dhimbjen që e ndiën në vete, për atë është thënë: është zjarr në zemër dhe dhimbje në mëlçi.
Disa të tjerë e definojnë si: zëvendësimi i veprave të neveritura me vepra të lavdëruara.
Fjalët e selefit (të parët tanë të mirë) për pendmin e sinqertë janë të ndryshme, mirëpo rezultati është i njejtë. Omer ibën Hattabi dhe Ubëj ibën K’abi kanë thënë: pendimi i sinqetrë është të pendohet prej mëkatit e pastaj të mos kthehet në të ashtu siç nuk kthehet qumshti në gjir.
Hasan Basriu thotë: të ndiej keqardhje për atë që ka kaluar, i vendosur për të mos kthyer në to.
Kelbij ka thënë: të kërkoj falje me gjuhë, të ndiej keqardhje me zemër dhe të ndalet nga mëkatet me trup.
Kërkimi i faljes (istigfar) ndonjëherë përmendet veçmas, ndonjëherë përmendet së bashku me pendimin. Nëse përmendet veçmas përfshinë edhe kuptimin e pendimit, njësoj siku kur përmendet pendmimi veçmas përfshin kërkimin e faljes. Pra pendimi përfshin kërkimin e faljes dhe kërkimi i faljes përfshinë pendimin, dhe secili term hyn në tjetrin kur përmenden veçmas. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Unë u thash: kërkoni falje Zotit tuj se ai vërtet fal shumë; Ai ju lëshon nga qielli shi me bollëk.” (Nuh – 10,11), kërkimi i faljes këtu përfshinë pendimin dhe kërkesën që Allahu ta falë, që t’ia fshij mëkatet dhe gjurmët e tyre, që ta mbrojë nga të këqiat sepse këto gjëra e pengojnë dënimin siç thotë Allahu [subhanehu ve teala] : “Allahu nuk do t’i dënoj ata derisa ti (Muhamed) je në mesin e tyre dhe Allahu nuk do t’i dënojë derisa ata kërkojnë falje (istigfar).” (Enfal – 33), Allahu [subhanehu ve teala] nuk e dënon atë që kërkon falje, kurse sa i përket atij që ngul këmbë në mëkatë dhe kërkon falje nga Allahu, kjo nuk është kërkim i faljes.
Kur këto dy terme përmenden së bashku, atëherë kuptimi i istigfarit është: kërkimi i mbrojtjes nga e keqja që ka kaluar, kurse pendimi: kthimi tek Allahu [subhanehu ve teala] dhe kërkimi i mbrojtjes nga veprat e këqia që mund të të ndodhin në të ardhmen, Allahu [subhanehu ve teala] tregon fjalët e Hudit alejhi selam : “o populli im, kërkoni falje prej Zotit dhe pendohuni tek Ai, Ai ju lëshon shi me bollëk, dhe fuqisë tuaj i shton fuqi, e mos refuzoni e të bëheni mëkatarë.” (Hud – 52)
Dijetarët thonë: pendmi prej çdo mëkatit është obligim (vaxhib). Nëse mëkati është ndërmjet njeriut dhe Allahut dhe nuk ka të bëj më njerëzit, ka tre kushte:
01 - të largohet nga ai mëkat.
02 - të ndiej keqardhje për atë që ka bërë.
03 - të vendosë që të mos kthehet në ato mëkate asnjëherë.
Nëse ndonjëri nga kushtet e sipërpërmendura mungon, pendimi nuk pranohet.
Nëse mëkati ka të bëj me njerëzit, atëherë pendimi ka katër kushte, tre që u përmendën më parë, kursi kushti i katër është që t’ia kthen të drejtën atij që i ka bërë padrejtësi. Nëse është pasuri ose e ngashme ia kthen atë, nëse ka shpifur për të kërkon falje, nëse është përgojim kërkon falje gjithashtu. Njeriu obligohet që të pendohet nga të gjitha mëkatet, e nëse pendohet vetëm prej disa prej tyre, pendimi i tij është i pranuar për ato mëkatë dhe i mbesin mëkatet tjera.
Argumentet nga Kur’ani, suneti dhe njëmendësia (ixhmai) i dijetarëve për patjetërsimin e pendimit janë të shumta. Pendimi është prej themeleve më të rrëndësishme të Islamit, ai është grada e parë e atyre që ecin për në Ahiret. Vonimi i pendimit nuk lejohet, nëse ndokush e vonon ka bërë mëkat për shkak vonimit. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “pendohuni që të gjithë tek Allahu, o besimtarë, në mënyrë që të gjeni shpëtim.” (Nur – 31), poashtu thotë: “Thuaj: o robërit e mij të cilët e keni ngarkuar me shumë gabime veten tuaj, mos e humbni shpresën ndaj mëshirës së Allahut, pse vërtet, Allahu i falë të gjitha mëkatet, Ai është që shumë fal dhe është mëshirues.” (Zumer – 53)
Në hadithin e përmendur në fillim të këtij kapitulli mësojmë nxtijen për t’u penduar dhe se Allahu [subhanehu ve teala] gëzohet dhe kënaqet me pendmimin e robit të tij, për këtë Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] na nxitë që vazhdimisht të pendohemi, ai thotë: “o njerëz, pendohuni tek Allahu, vërtet unë pendohem njëqind herë në ditë.” (Muslimi)
Pendimi sjell dobi, prej tyre:
01 - Allahu [subhanehu ve teala] gëzohet me pendimin e robit të Tij.
02 - pendimi i shlyen mëkatet dhe penduesi bëhët i barabartë me atë që nuk ka mëkate, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “nëse heqin dorë (nga rruga e tyre e gabuar) do t’u falet e kaluara.” (Enfal – 38). Kurse Pejgamberi [sal-lallahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Ai që pendohet nga mëkatet është sikur ai që nuk ka mëkate.”
03 - pendimi është shkak për të shpëtuar, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “pendohuni që të gjithë tek Allahu, o ju besimtarë, në mënyrë që të shpëtoni.” (Nur – 31)
04 - pendimi është shkak që Allahu të shtoj bereqetin prej qielli dhe toke dhe të shtoj pasuritë dhe fëminjtë. Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “unë u thash: kërkoni falje zotit tuaj, se Ai vërtet falë shumë; Ai ju lëshon nga qielli shi me bollëk. Ju shumon pasurinë dhe fëmijët, ju bën të keni kopshte dhe ju jep lumenj. “ (Nuh, 10 –12)
05 - pendimi e pengon dënimin, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Allahu nuk do t’i dënoj ata derisa ti (Muhamed) je në mesin e tyre dhe Allahu nuk do t’i dënojë derisa ata kërkojnë falje (istigfar).” (Enfal – 33)
Katadeja [radijallahu anhu] thoshte: Kur’ani ju sqaron sëmundjen dhe shërimin tuaj. Sa i përket sëmundjes ato janë mëkatet, kurse shërimi është kërkimi i faljes.
Aliu [radijallahu anhu] thoshte: “është për t’u habitur me atë që shkatërrohet e me vete e ka fjalën e shpëtimit! E pyetën: cila është ajo? Tha: kërkimi i faljes.
Njeriu i parë që u pendua është Ademi alejhi selam, pasi që hëngri nga pema e ndaluar, u pendua dhe Allahu [subhanehu ve teala] ia pranoi pendimin, Allahu [subhanehu ve teala] thotë: “Ademi pranoi prej Zotit të tij disa fjalë (lutje), prandaj Ai ia fail (gabimin). Ai është mëshirues dhe pranues i pendimit.” (Bekare – 37)
O Zot! Largoe errësirën e mëkateve tona me dritën e njohjes dhe udhëzimit Tënd, na bën prej atyre që ecin drejt Teje dhe ia kthejne shpinën gjerave tjera.
O Allah i yni! Na mundëso që të kemi njohje të pastër, na dhuro përmirësimin e sjelljes dhe raporteve mes nesh sipas rrugës së sunnetit, na furnizo që të mbështetemi sinqerisht në Ty, të kemi mendim të mirë për Ty, na e lehtëso çdo gjë që na afron te Ti së bashku me faljen në të dy botat, me mëshirën Tënde, o më i Mëshirshmi Mëshirues!