Vërejtje drejtuar
Vërejtje drejtuar të thelluarit në gjumë
Faza e parë e jetës (nga lindja deri në moshën e pjekurisë)
Imam Abdurr-Rrahman bin el-Xheuzi el-Hanbeli (Rahimullah)
Burimi: “Tenbihun-Naimil-Ghamr ala Meusimil-‘umr”, fq. 4-5
Pjesa më e madhe e kësaj faze ka të bëjë me prindërit. Ata e edukojnë fëmijën, e mësojnë dhe e udhëzojnë në atë që ai/ajo ka dobi. Prindërit asnjëherë nuk duhet të mërziten nga kjo gjë, sepse mësimi në fëmijëri është sikurse gdhendja në gur. Aliu radijallahu anhu kur i interpretoi Fjalët e Allahut Te’ala:
قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ
“Ruani veten dhe familjet tuaja nga zjarri, lënda djegëse e të cilit janë njerëzit dhe gurët” 66:6, tha kështu: “Mësoji dhe edukoji fëmijët e tu.”
Prindërit duhet t’ia mësojnë fëmijës marrjen e abdesit dhe namazin e në qoftë se ai nuk falet kur të ketë mbushur nëntë vjet, ata e rrahin lehtësisht atë. Le t’ua mundësojnë fëmijëve të tyre mësimin përmendësh të Kur’anin, dëgjimin e haditheve dhe t’ua mësojnë dijen që i përshtatet për moshën që kanë. Ata duhet ta mësojnë fëmijën në mënyrë që ta kuptojë të shëmtuarën si të shëmtuar dhe ta nxisin atë në përvetësimin e moralit të lartë. Dhe nuk duhet të mërziten apo të lodhen në të mësuarit e fëmijës së tyre në atë që ai është në gjendje ta përvetësojë, ngase kjo është faza e mbjelljes. Një poet ka thënë:
Mos u ngop nga edukimi i të voglit
edhe pse ai mund të ankohet se ndjehet i lodhur.
Lëre të moshuarin ashtu si është,
ngase ai është shumë i vjetër për tu edukuar.
Abdul-Melik bin Mervani e donte djalin e tij El-Uelidin, por nuk e mësoi atë. Si rezultat i kësaj djali i tij kishte pengesa në të folur. Abdul-Melik ka thënë: “Dashuria jonë për el-Uelidin e ka lënduar atë.”
Fëmijës qysh në vegjëli mund t’i jepet mendje e atillë që ai të zgjedhë rrugën e vet të duhur, siç thotë Allahu Te’ala:
وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ
“Në të vërtetë, Ne e udhëzuam Ibrahimin në rrugë të drejtë qysh herët.” 21:51
Është përmendur në interpretimet e Kur’anit se ai ishte vetëm tre vjeç kur iu drejtua yllit, hënës dhe diellit me fjalët të cilat i gjejmë në Kuran, derisa ai tha:
إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
“Unë e kthej fytyrën time nga Ai që ka krijuar qiejt dhe Tokën, duke qenë besimtar i vërtetë, dhe nuk jam prej idhujtarëve!” 6:79
Pasi fëmija t’i ketë mbushur pesë vjet, atij/asaj i shtohet të kuptuarit dhe entuziazmi për të mirën. Zgjedhja që fëmija bën gjatë kësaj kohe është e drejtë, qëndron larg nga e keqja dhe anasjelltas.
Një ditë Umer bin el-Hatab radijallahu anhu kaloi pranë disa fëmijëve të cilët ishin duke luajtur. Kur fëmijët e panë atë, të gjithë u larguan për shkak të respektit dhe pozitës që ai kishte në shoqëri, përveç Abdullah bin ez-Zubejrit radijallahu anhuma. Umeri i tha: “Pse nuk u largove edhe ti?” Ai u përgjigj: “Rruga nuk është aq e ngushtë, në mënyrë që unë të largohem e ta zgjeroj atë dhe as nuk kam bërë ndonjë mëkat që të frikësohem për të.”
Kalifi el-Mu’tasim kur ishte mysafir në shtëpinë e ministrit të tij, iu drejtua djalit të ministrit duke i thënë: “Cila shtëpi është më e mirë, e jona apo e juaja?” Ai tha: “E jona.” Atëherë Kalifi i tha: “Përse?” Djaloshi u përgjigj: “Sepse ti je këtu.”
Të kuptuarit e fëmijës dhe ambiciet e mëdha që i ka –respektivisht të dobëta– tregohen në zgjedhjet e tij për vetveten. Kur fëmijët mblidhen për të luajtur, fëmija me ambicie të mëdha thotë: “Kush është me mua?” Ndërsa fëmija me ambicie të dobëta thotë: “Me kë jam unë?” Ndërsa kur fëmija ka ambicie të mëdha, atëherë ai i jep përparësi dijes përpara çdo gjëje tjetër.
Kur fëmija hynë në pubertet, babai duhet ta martojë atë.
Është e çuditshme që babai nuk e mban në mend gjendjen e vet kur ka qenë në këtë moshë dhe po ashtu vështirësitë që i ka përjetuar pas pubertetit. Ibrahim el-Harbi ka thënë: “Shkaku kryesor i prishjes së fëmijëve janë vet ata (prindërit).”
Të pakët janë ata që do i kishin dhënë përparësi dijes para martesës, të cilët e dinë se mund të durojnë. Ahmed bin Hanbeli (Rahimullah) u martua vetëm pasi kishte mbushur dyzet vjet.
Faza e dytë e jetës (Nga puberteti deri në të tridhjetepestat)
Imam Abdurr-Rrahman bin el-Xheuzi el-Hanbeli (Rahimullah)
Burimi: “Tenbihun-Naimil-Ghamr ala Meusimil-‘umr”, fq.6-7
Kjo është faza më e madhe që kategorizohet nga lufta kundër egos, epshit dhe fuqisë së shejtanit. Ai që ruhet në këtë fazë, do t’i afrohet më afër Allahut, ndërsa kur nuk kihet kujdes nga ajo, njeriu pëson humbjen dhe lajthitjen më të madhe. Në këtë kohë, ata që janë të durueshëm, lavdërohen siç e lavdëroi Allahu Jusufin alejhis-selam. E kush do të ishte ai në qoftë se do kishte gabuar?! Profeti salallahu alejhi ue selem ka thënë:
عجب ربك من الشاب ليست له صبوة
“Zoti juaj habitet me të riun që nuk tërhiqet nga të kotat.” Ahmedi (1/151)
Njeriu që nga adoleshenca duhet ta dijë se është i detyruar ta njoh Allahun Te’ala me argumente dhe jo ta besoj verbërisht (pa argumente). Si argument i mjaftueshëm për të: le të shikojë në veten e tij dhe mënyrën e ndërtimit të fizikut që ka; le ta dijë se ky fizik duhet të ketë Dikë që e ka krijuar atë në formën më të përsosur, ashtu siç ka nevojë ndërtesa për punëtorë ndërtimi.
Ai gjithashtu duhet ta dijë se i kanë zbritur atij dy engjëj të posaçëm për të, të cilët do të jenë me të gjatë tërë jetës. Ata do të shkruajnë veprimet e tij dhe pastaj ia shfaqin ato Allahut Subhanehu ue Te’ala. Allahu Xhele Ue ‘Ala ka thënë:
وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ
“Dhe mbi ju ka rojtarë (që ju vëzhgojnë), shënues të nderuar që dinë gjithçka që bëni.” 82:10-12
Muhamed bin Fadli ka thënë: “Për dyzet vjet unë nuk u kam dhënë asgjë të keqe “shënuesve” të mi që ta shkruajnë. Dhe po ta kisha bërë këtë, unë do të isha turpëruar prej tyre.”
Prandaj, robi duhet të shikojë se cilat nga veprimet e tij ngrihen lartë, nëse ai gabon, duhet hequr gabimin e tij me pendim dhe kompensim.
Ai gjithashtu duhet të ulë shikimin e tij. Allahu ‘Azze ue Xhel ka thënë:
قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ
“Thuaju besimtarëve që të ulin shikimet e tyre (nga e ndaluara)…” 24:30
Ai që ulë shikimin, do të shpëtojë në cytja e shejtanit.
Është mirë të mjaftohet me një grua, nuk duhet të kërkojë shumë nga kënaqësitë seksuale me të, sepse kjo do ta ndajë zemrën tij, do t’ia dobësojë forcën; kjo gjë është e vazhdueshme dhe nuk ka fund.
Ka pasur shumë njerëz të moshuar që pikëllohen me kohën që e kanë humbur gjatë rinisë së tyre, duke qarë për kohën që e kanë kaluar në neglizhencë të kësaj. Ai i cili do që të jetë i qetë, le të falet natën gjatë, ndërsa ai që dëshiron të jetë i durueshëm, le të agjërojë ditës.
Ekzistojnë tri lloj njerëzish:
- Ka të tillë të cilët jetën e jetojnë duke bërë vepra të mira në vazhdimësi- ata janë fitimtar.
- Ka të tjerë të cilët përzien në mes së mirës dhe së keqes- të tillët janë të humbur.
- Ka njerëz që janë neglizhues dhe mëkatar, e të cilët janë shkatërruar.
Prandaj i riu le ta shikojë se ku gjendet, ngase asnjëherë nuk do të jetë në pozitën që është tani. Le të shikojë në vlerën e mallit të vet dhe çmimin që e meriton.
Duro dhe duro! Luftëtari duron nga shfrytëzimi i epshit në haram, përkundër tërheqjes së epshit si i ri, (ndërsa nesër) i thuhet: “aferim të qoftë!” Prandaj, ti o i ri, duro në mënyrë që të të thuhet:
هَذَا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ
“Kjo është dita juaj e premtuar.” 21:103
Njeriu duhet qëndrojë larg lëshimeve në rininë e tij, sepse ato janë sikurse e meta e madhe në një produkt të mirë. Ata që bëjnë gabime në rininë e tyre, le të shikojnë se ku qëndron kënaqësia e këtij gabimi. Çfarë mbetet prej saj, përveç një vuajtje e përjetshme që gjithmonë dhemb kur mendon rreth saj. Kujtimi i saj i bëhet dënim dhe kushdo që bën një vrimë në rrobat e devotshmërisë, ato shiten për të vjetra dhe të leckosura.
Xhunejdi (Rahimullah) ka thënë: “Nëse robi do ta kishte adhuruar Allahun për një mijë vjet, dhe pastaj do të largohej prej Tij për një çast të vetëm, ajo që kishte humbur, do të ishte më e madhe se ajo që ai ka arritur.” Hiljetul-Evlija (10/278)
Disa prej Selefëve kan thënë: “Do t’i kisha këputur duart e mia vetëm e vetëm që të më faleshin mëkatet e mia të rinisë.”
Gjatë një qortimi thashë: “O ti i ri! Ti je në shkretëtirë dhe ke me vete xhevahire të vlefshme, ndërsa qëllimi yt është që të arrish vendin e shpërblimit. Ji i kujdesshëm që të mos i shesësh ato në emër të epshit për çmimin më të lirë! Kur të arrish tek vendi i duhur, do t’i shohësh njerëzit që fituan në tregtinë e tyre, ndërsa ti zverdhesh nga pikëllimi dhe qan nga pendimi.”
Faza e tretë e jetës (nga mosha tridhjetepesë vjet derisa t’i mbushë të pesëdhjetat)
Imam Abdurr-Rrahman bin el-Xheuzi el-Hanbeli (Rahimullah)
Burimi: “Tenbihun-Naimil-Ghamr ala Meusimil-‘umr”, fq.9
Kjo kohë është pjesa tjetër e rinisë e shpirti ende tërhiqet nga epshet. Këtu lufta ndaj vetvetes është më e mirë, edhe pse mosha redukton dëshirën dhe kënaqësinë në gjëra të kota. Njeriu në moshën mesatare duhet të jetë i kënaqur me shndritjen e thinjave të flokut, të cilat ia bëjnë të qartë rrugën e udhëtimit që e pret. Ai duhet të ketë edhe më shumë kujdes ndaj tërheqjeve epshore që i kanë mbetur dhe të ketë më shumë kujdes, e jo sikurse në rini.
Imam Shafiu (Rahimullah) në lidhje me personin i cili ka marrëdhënie seksuale me gruan e tij gjatë periudhës së saj mujore, ka thënë: “Ai duhet të bëjë shpagimin me një monedhë ari në qoftë se kjo ka ndodhur në fillim të periudhës mujore dhe një gjysmë monedhe ari në qoftë se kjo ka ndodhur në fund të periudhës mujore.”
Kështu është për arsye se burri ka pasur mundësi të ketë marrëdhënie seksuale para periudhës mujore dhe për këtë shkak ai nuk arsyetohet, ndryshe nga personi i cili ka pritur një kohë të gjatë dhe ka pasur marrëdhënie seksuale me të në fund të periudhës mujore. Prandaj ai duhet të paguajë më pak.
Faza e katërt e jetës: Nga mosha pesëdhjetë vjeçare deri në të shtatëdhjetat (koha e pleqërisë)
Imam Abdurr-Rrahman bin el-Xheuzi el-Hanbeli (Rahimullah)
Burimi: “Tenbihun-Naimil-Gamr ala Meusimil-‘umr”, fq. 11-12
Në fillim të moshës së pleqërisë, mund të ndjehen ende dëshira për tërheqje epshore. Aq sa duron i tilli, aq edhe do të shpërblehet. Aq më tepër sa kalon mosha, aq më shumë dobësohet epshi dhe kështu largohet dëshira për të mëkatuar.
Nëse plaku ka për qëllim të mëkatojë, ai është mospërfillës, sepse tërheqja epshore nuk ekziston më. Prandaj, i Dërguari i Allahut salallahu alejhi ue selem ka thënë:
أبغض الخلق إلى الله تعالى شيخ زان
“Krijesa më e urryer tek Allahu është plaku amoral.”
Ka nga ata që kanë për qëllim mosbindjen, për shembull: gjen prej tyre që bartin unazë ari. Mjerë për atë që të thinjurat e tij nuk e pengojnë nga marrëzitë që bën. Arsyeja e vetme prapa sjelljeve të tilla është besimi dobët. Ndonjë i vjetër dhe i ditur, mendon që dituria e tij do ta mbrojë atë nga punët e liga, por ai harron se dija që ka, do të jetë dëshmi kundër tij.
Unë ëndërrova rreth disa prej të moshuarve që i kisha njohur, të cilët ishin të pakujdesshëm ndaj mëkateve. Në ëndërr personi ishte i zhveshur dhe tre këlysh i ishin varur në gjoksin e tij dhe më i vogli prej tyre thithte nga sisa e tij.
Fudajl bin ‘Ijad – Rahimullah- ka thënë: “Injorantit i falen shtatëdhjetë mëkate para se t’i falet të diturit një mëkat, sepse Allahu Azze ue xhel ka thënë:
هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ
“A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?!” 39:9
Ebu-Derda –radijallahu anhu- ka thënë: “Mjerë për atë që vepron dhe nuk di (këtë e tha një herë)! Mjerë për atë që di dhe nuk vepron (këtë e tha shtatë herë)!” (Ez-Zuhd, fq. 176, Imam Ahmed bin Hanbel)
Ai gjithashtu ka thënë: “Ajo që kam frikë më së shumti është pyetja: “A ke vepruar?” Nëse unë them jo, unë kam pas dituri e në qoftë se unë them po, atëherë nuk ka asnjë ajet që urdhëron apo ndalon e që nuk është keqpërdorur nga unë.” (Ez-Zuhd, fq. 170, Ahmed bin Hanbel)